natuurbijen, cultuurbijen: een conflict?

[Oude Essink]

Op het forum over BIJENRASSEN (zie daar)is een discussie gaande (geweest) over de invloed van onze cultuurrassen op de ontwikkeling van de natuurbijen. Wij voeren bijen in, Ligustica, Carnica, Buckfast, en manipuleren met haar genen. De inheemse bij probeert zich voortdurend aan te passen en staande te houden ("survival of the fittest")in de omgeving waarin zij leeft en functioneert. Invloeden van onze omgevingsvreemde cultuurbijen op de inheemse natuurbij zullen ongetwijfeld haar "aanpassing" nadelig beïnvloeden. Als imker kom ik in coflict met mijzelf: ik werk met Carnica's in het besef dat ik in de natuur verkeerd bezig ben; als ik werkelijk ervan overtuigd ben dat mijn bedrijfsras-
bijen remmend werken op de overlevingskansen van de natuurbij in mijn omgeving, zou ik moeten stoppen en anderen met mij.
Naast deze realiteit is er evenwel een andere
realiteit die evenzeer geldt: sinds er mensen op de wereld zijn, houden deze zich met bijen bezig; haar producten (vooral honing en bestuiving)zijn van levensbelang en
bijenteelt leidt tot verbetering van deze productie; bijen in dienst van de mens; op zich is daar niets mis mee; de mier doet aan luizenteelt en de koekoek benut de nestdrang van een ander. De bij in dienst van de natuur
kan voordeel hebben van onze bijenteelt (in dienst van de mens): wij bieden nestgelegenheid, ontwikkelen dracht, helpen ziekte buiten te houden.
Er is een essentiëel verschil tussen het domesticeren van bijen en het fokken van overige dieren die wij ons dienstbaar maken. Onze gedomesticeerde kippen, varkens, koeien, paarden, katten hebben een bestaan
onafhankelijk van wat hun wilde soortgenoten overkomt. Ons houden van geiten en schapen heeft geen invloed op de ontwikkeling van de wilde berggeit en de Lama; onze hondenrassen
verdwijnen met het verdwijnen van onze soort, maar de prairiewolf huilt voort.
Als wij echter bijen naar onze hand zetten, heeft dat consequenties voor haar soortgenoten "in de natuur". Artificiële selectie beïnvloed de natuurlijke selectie.
Onze cultuurcarnica en Buckfast zal verdwijnen zodra wij onze handen ervan af houden, evenals ook de zuivere Ligustica
verdwenen is toen wij er genoeg van hadden,
maar haar input op de oorspronkelijk inheemse
bij is enorm en niet meer weg te poetsen. Als wij nu zouden stoppen met onze bijenteelt en het verzorgen van alles wat wij hebben binnengesleept, zouden de in de steek gelaten bijen dat overleven? Hoe lang
zou de dan gecreëerde natuurbij, met haar
van oorsprong vreemde invloeden uit Italië, de Balkan en waar al niet vandaan, nodig hebben om zich zó aan te passen, dat ze weer levensvatbaar is in de omgeving waarin wij ze hebben achtergelaten.
De invloed van onze bijenteelt is in de vele honderdduizenden jaren niet zo ingrijpend geweest als in de laatste eeuw, waarin wij begonnen zijn rassen naar andere gebieden te slepen en vervolgens er genetische manipulaties op toe te passen. Het probleem is onomkeerbaar geworden; een terugweg is er niet. Wij zitten met twee realiteiten die wij in harmonie moeten brengen; roepen dat de bijenteelt moet ophouden heeft geen zin en doet ook tekort aan de positieve kanten ervan. Dialoog en bereidheid is nodig om
natuur en cultuur op elkaar af te stemmen; op de natuur hebben wij geen greep; dus zullen wij onze cultuur moeten aanpassen.
Een moeilijk inzicht, een moeilijke opgave.
Hennie oes

[Romée van der Zee]

Dit bericht is dus niet door Romee geschreven!

Aanvulling.
Duidelijk verhaal Hennie. Als aanvulling op jouw beschouwing zou ik willen uitgaan van de oorspronkelijke Apis Mellifera. Je moet niet vergeten dat al onze '˜omgevingsvreemde cultuurbijen' en onze inheemse natuurbij tot de zelfde soort (A.M.) behoren en dat ze oorspronkelijk dezelfde genen bezaten, aangepast aan hun eigen leefomgeving. Wat in de laatste honderd jaar door de mens aan veredeling is uitgevoerd, kwam hoofdzakelijk tot stand door selectie en minder door bewuste kruisingen (uitgezonderd de Buckfast). Dit is relatief slechts een korte tijdsspanne en zal bij terugtreden van de mens (hetgeen ik (wij) niet zie(n) gebeuren) ook binnen een korte tijdsspanne weer teniet worden gedaan. Gecultiveerde eigenschappen houden zich in de natuur niet lang overeind en zullen zich snel weer aanpassen aan (terugvallen op) de natuurlijke selectie. Haar ingebouwd mechanisme ter verkrijging en behoud van een diversiteit aan genen moet je niet onderschatten.

Het probleem is dat wij in een '˜open situatie' (natuur) bezig zijn en niet, zoals bij onze gedomesticeerde dieren, in een '˜gesloten situatie'. In zo'n '˜open situatie' vindt er uiteraard een wisselwerking plaats. Alles wat wij in een '˜gesloten situatie' (K.I. / bevruchtingsstation) creëeren, laten we los in de '˜open situatie' De vraag is nu: 'Gaan wij op de '˜lange' duur die wisselwerking opheffen en eenzijdig naar ons toetrekken, zodat de natuurlijke populaties verdwijnen? Zo ja, moeten we dan niet zo langzamerhand aan een '˜bijenreservaat' gaan denken, als een soort genenbank?

Piet van de Veluwe

[Ria van den Berg]

Natuur- of cultuurras ? Ik ben er wel bijna zeker van dat onze bijen een cultuurras zijn. Hoewel er soms een aantal jaren een zwerm kan blijven leven, hebben ze in de koude winters een geringe overlevingskans. Wij sturen sinds afgelopen zomer een paar van (wat wij denken) onze beste koninginnen terug naar de kweekster, zij levert daarvan ongeveer 100 jonge moeren terug komende lente.We proberen te selecteren op haaldrift (is al heel goed aanwezig), zachtaardigheid (omdat dat lekker werken is), voldoende broedaanzet in het voorjaar (om de winterverliezen op te vangen en een beetje uit te breiden) en als belangrijkste kenmerk : goede overwinteraars. Nu komt daar ook nog het hygienisch gedrag bij (we hebben hier snel last van kalkbroed in een voorjaar met koude nachten en oxytetresistent vuilbroed wacht om de hoek). Ik ben ervan overtuigd dat dit ten koste gaat van iets anders.Verder krijgen we nog 300 andere moeren van dezelfde teler en 100 van een andere kweker. Zo hopen we onze genenpool groot genoeg te houden. Ik ben blij met hobby imkers : daar hoeft het allemaal niet zo efficient. Toch roepen veel zoemers (en er zit volgens mij maar een beroepsimker op de zoemlijst) over koninginneteelt (het liefst met K.I.) en grote honingopbrengsten. In Nederland waren wij "natuurimkers" : zo weinig mogelijk ingrijpen in de volken, dat leverde volken op die de varroa overleefden, maar ook weinig honing brachten. Als ik dit zo lees, zijn wij dus 180 graden gedraaid en daarmee geef ik aan dat er veel manieren van imkeren zijn, vanuit de natuur (maar zo kan je ook van een wilde bijen of hommels genieten) naar het houden van bijen als huisdier, wat volgens mij wel mogelijk is, niet veel anders dan het houden van melkkoeien.
P.S. Onze hond huilt trouw terug als ze de prairiewolven in het dal hoort, dus zo ver is ze daar niet vanaf.
weer een mooie dag geweest vandaag, Ria van den Berg
--------------------------------------------------------------------------------
Van: Peace River Area, Alberta, Canada

[Oude Essink]

Dag Piet,
Blij je hier weer terug te zien met een even
betrokken als bemoedigende reactie. Een korte
opmerking nog over je opmerking: apis mellifera: dezelfde genen, aangepast aan de leefomgeving. Deze aanpassing (in hoeverre toch in genen bepaald?)kan tot onoverbrugbare verschillen leiden; afgezien van verschillen in grootte, beharing, tonglengte (in verband met warmteregulatie en/of drachtaanpassing) noem ik alleen al
verschillen in danstaal en dansritme in samenhang met de oecologische herkomst; de a.m.Carnica (berggebied) heeft een andere danstaal dan de a.m.m. die uit de vlakte komt
Een zuivere Carnica zo maar verenigen met onze huisbij (a.m.m.+a.m.lig.)draait op een ramp uit. wie zegt mij of dit een genetische variant is dan wel "slechts" een geografische aanpassing? Von Frisch, die dit uitgebreid onderzocht en bevestigt, laat zich over deze laatste vraag niet uit.
De bijen van Ria van de Berg (dag Ria, en bedankt voor je bijdrage) geven een duidelijke demonstratie van domestisering;
prima zolang Ria en haar familie ze verzorgen; maar wat als deze bijen aan haar lot worden overgelaten en welke invloed hebben ze op de volken in haar omgeving?
Het boek waaruit ik mijn gegevens haal - een beter boek over bijen ken ik niet:
Friedrich Ruttner, Naturgeschichte der Honig-
bienen München 1992 (prijzig! maar maakt ieder ander boek overbodig, bij wijze van spreken)
hennie oes

[Piet Jager]

Dag Hennie, jij schreef o.a.:
'Wie zegt mij of dit een genetische variant is, dan wel "slechts" een geografische aanpassing? Von Frisch, die dit uitgebreid onderzocht en bevestigt, laat zich over deze laatste vraag niet uit.'

[Hans van der Post.]

Bijen rassen op het forum een hele geruststelling zonder geplaagd te worden door extremen.
Hoewel we spreken over bijenrassen zijn deze in onze( Europa Azië) omgeving ontstaan in de laatste 10.000 jaar. Het is fascinerend te denken dat toen de laatste drie ijstijden begonnen de levende have die op dat tijdstip aanwezig was, ook bijen, zich terug trok naar het zuiden om vervolgens weer noordwaarts te verhuizen. Dit in een tijd spanne van 120.000 jaar. Kan je wel spreken over rassen ze zijn zo'n 10.000 jaar geleden ontstaan. Ik denk dat de eigenschappen in elk van de "rassen" nu volledig aanwezig zijn. Het zij in resive zin
Piet schreef:
Maar helaas heeft de mens de natuurlijke omgeving zo ingrijpend veranderd, zeker in Europa en India, dat de resultaten onmogelijk representatief zijn voor de situatie van honderdduizenden of miljoenen jaren geleden, toen de dialecten zich ontwikkelden.
Denk dat de dialecten, en andere eigenschappen die wij prettig vinden, waar je op doelt, pas zijn ontwikkeld zijn in de laatste 10.000 jaar. Eerder zullen er wel dialecten zijn ontstaan maar met de verhuizing naar het zuiden, zijn deze weer verloren gegaan. (vermenging? dan niet door toedoen van de mens)
Hans van der Post