De bijen van broeder Adam

[Romée van der Zee]

De bijen van broeder Adam
In de loop van de tijd heb ik met verschillende bijen geimkerd. Harrie Dijkema, de eerste buckfastteler in Nederland maakte me er rond 1979 enthousiast voor. Deze wonderlijke bijen zouden zachtaardig, zwermtraag en zeer produktief zijn. En inderdaad, uitzonderingen daargelaten, werden zijn beweringen in de bijenjaren daarna werkelijkheid.
Via een koninginnenteeltcursus die hij in 1980 Eelde gaf, kwam ik contact met andere imkers die wat meer wilden. Met elkaar bespraken wij niet alleen onze manieren van bijenhouden, maar tevens nieuwe bijenliteratuur en onderzoek. Ik vond het prachtig en als beginner stak ik er veel van op.
De eerste keer dat ik mijn buckfasten zag vliegen was ik gefascineerd door de geelbruine strepen, zo heel anders dan de donkere bijen waar ik mee begonnen was. Dat die bijen door een monnik ontwikkeld waren, verhoogde voor mij de aantrekkingskracht. Ik was in die tijd gewend om me zo af en toe in kloosters voor een paar dagen terug te trekken en had een hang naar het ascetische.
In het trappistenklooster Sion in Diepenveen had ik af en toe gesprekken met een imkerende pater, Hilarius over zijn bijen. Bij toeval maakte ik tijdens een bezoek aan de abdij,kort daarna, zijn begrafenis mee. Ik kwam op een schemeravond in een met enkele kaarsen verlichte kerk waar in het midden een houten draagbaar stond met daarop opgebaard Hilarius in zijn grauwe habijt. Na een afscheidsplechtigheid droegen de merendeels bejaarde monniken hem met moeite en wankelend naar hun kerkhofje.
Kort daarna begon ik zelf met bijenhouden.
Als ik naar de buckfastbijen in mijn tuin keek voelde ik me verbonden met de kloosters die ik kende.
In Frankrijk ligt het nog geheel geconserveerde cistercienzerklooster van Fontenay, gesticht in 1118. Het bestond uit een gemeenschap van koormonniken en lekebroeders die een groot complex aan een riviertje bouwden. Daarmee was een goede drinkwatervoorziening gewaarborgd, en werd het mogelijk voor hun grote smederij hydraulische wielen op gang te brengen, waarmee blaasbalgen en hamers werden aangedreven.
Deze kloosterorde ontstond in een periode van grote veranderingen in de landbouw op het eind van de elfde eeuw. Zij werd door haar rationele aanpak een hoofdrolspeler in de verdere ontwikkeling van nieuwe produktiemethoden. Waar nieuwe kloosters gevestigd werden verdween de lokale landbouw, omdat deze niet kon concurreren.
De opbrengst van produkten werd omgezet in de aankoop van land. De plaatselijke mannelijke bevolking werd in dienst genomen als lekebroeder of trok weg. Waren de monniken aanvankelijk geliefd, later werden ze gehaat om hun dominantie.

Buckfast Abbey werd gesticht in 1018, in 1539 moesten de cistercienzers er door toedoen van Hendrik 8 verdwijnen.
In 1908 werd een nieuw Benedictijns klooster op de oude fundamenten opgetrokken. Broeder Adam, oorspronkelijk uit Duitsland afkomstig, nam een gebrekkige imkerij over. Aansluitend op een oude traditie ontwikkelde hij nieuwe inzichten en selecteerde, of beter construeerde, hij een bij die moest voldoen aan helder geformuleerde uitgangspunten.

Het spirituele zwaartepunt van cistercienzers ligt niet in veel bidden in de kerk, maar in het bouwen van hun sobere kerkgebouwen en het bewerken van hun akkers. Niet in de opbrengst van hun bijen, maar in het verkrijgen van honing als een Opus Dei, een werk Gods. Kennis vergaren en toepassen was tevens een tonen van de Goddelijke grootheid. Zij zochten voor hun kloosters ruige onbereikbare plekken vol distels (=cistels, cistercienzerorde =distelorde). Voor Bernard van Clairveaux was deze ongetemde natuur een beeld van de mens voor hij zijn weg naar volmaaktheid begon. Geestelijke groei is het bedwingen van de natuur om je heen en in jezelf. Zo was het althans door de ordestichters bedoeld.
Diezelfde behoefte de natuur te bedwingen tekent de overgang naar de Renaissance. Descartes koos als uitgangspunt van het nieuwe denken dat mensen moesten worden 'maitr