habitatselectie

[Romée van der Zee]

Habitatselektie
Weer eens overvallen door het verlangen om in Friesland te wonen. De tijd dat we in hetzelfde huis blijven wonen wordt steeds langer. Hier in Hoogland al weer het vijfde jaar. Maar opnieuw die behoefte uit deze omgeving weg te trekken. Het huis is goed, de afstand tot ons werk ideaal, leuke kontakten in de omgeving, de bijen in eigen tuin.
Maar evengoed het gevoel in de verkeerde omgeving te zitten. Kortgeleden zelfs huizen in de zuidwesthoek wezen bekijken tegen beter weten in. Want natuurlijk blijven we uit praktische overwegingen hier.
De gehechtheid aan het eigen territorium blijkt bij iedere diersoort een primair gegeven, schreef de zooloog Gordon Orians. Hij onderzocht de ideale leefomgeving die mensen bij voorkeur zouden kiezen. De uitkomst kan worden omschreven met de volgende kenmerken; er moet water in de buurt zijn, een parkachtige omgeving met veel gras en grote loofbomen. Ongeveer de habitat waarin de eerste mensen in Afrika, leefden. De inmiddels overleden bioloog Dick Hillenius schreef erover in zijn bundel -Hoe rijke mensen wonen-.
Hillenius onderzocht verder, met een groepje studenten in Spanje, de drang van salamanders om naar hun territorium terug te keren. Hij amputeerde van de gevangen salamanders diverse ledematen en organen en schonk ze vervolgens hun vrijheid. Keer op keer vonden ze de weg terug. Vlak voor zijn vertrek naar Nederland ontnam hij een salamander o.m. een oog en een poot en verplaatsten hem enige honderden meters. Deze werd niet teruggezien.
Het jaar daarop werden in Spanje de experimenten voortgezet. Op een avond zitten de onderzoekers 's avonds met koffie bij een vuurtje en met ontroering zien ze de alsnog weergekeerde, zwaar gehandicapte salamander rondschuivelen.
Een voorbeeld van een aardige inlevende man, die als onderzoeker zijn wrede kant liet zien. Zijn kijk op de natuur was dan ook niet geromanticeerd, kan ook niet met zo'n inlevingsvermogen.
Hij meende dat bij mensen eenzelfde territoriumgebondenheid aanwezig was, die tijdelijk verdween bij jong volwassenen totdat zij op hun definitieve plek gekomen waren.
Zoals de bijen uit een zwerm zich opnieuw orienteren nadat zij zich definietief gezet hebben.
Voor mijn ouders gaat dit fenomeen ook op. Mijn vader emigreerde uit Bolsward, trouwde in Hilversum mijn moeder, en is daar altijd blijven wonen. Zelf heb ik zowel in het noorden als in het westen gewoond. Zal wel het gevolg van mijn hybride komaf zijn.

Mierenonderzoeker Wilson acht het waarschijnlijk dat de kennis van de habitat erfelijk wordt vastgelegd. Hij wijst daarbij op onze fascinatie voor bv slangen. In het steppegebied waarin primaten, en uiteindelijk mensen, vele duizenden jaren moesten overleven, waren slangen natuurlijk een gekende bedreiging. Opvallend, en tegen deze achtergrond niet toevallig, is dat slangen in alle godsdiensten een rol spelen.
Ik denk dat voor bijen hetzelfde geldt. Aan de ene kant de angst om gestoken te worden, zoals die tot op vandaag bij mensen aanwezig is. Maar insecten zijn vanuit dit vroege verleden een belangrijke voedingsbron geweest. Niet alleen de honing, maar ook de insecten zelf worden tot op de dag van vandaag met genoegen gegeten. Ria van den Berg schreef mij vanuit Canada hoe ze onlangs weer last hadden van van een beer die uit was op het laatste broed in de volken. Blijkbaar een laatste eiwitopname voor de winterslaap. (Terzijde uit het eerste bericht van Ria in dit forum, blijkt dat ook in hun beroeps imkerij dood en leven op een niet romantische manier verbonden zijn.)
Als een dergelijk patroon van honing en eiwit verzamelen inderdaad een genetische basis heeft, dan geeft dit een verhelderende kijk op de manier waarop imkers met hun bijen omgaan. De voldane blik die ik van mijzelf ken als ik mijn emmers met pas geslingerde honing zie. Mijn kelder vult zich met potjes honing. Voor de verkoop heb ik weinig talent (Ik ben geen Bob). In Sauwerd had ik eens ruim 2000 potjes in verhuisdozen, overgebleve