Bericht
door Piet Jager » zo 30 dec 2001, 23:21
Dappere honingjagers uit Nepal met een voorbeeldige kijk op de natuur.
In de Himalaya leven 200 soorten bijen, elk in hun eigen ecosysteem. De reuzenhoningbij (Apis dorsata laboriosa) is de grootste en meest agressieve. Ze is al eeuwen beschreven maar pas de laatste jaren echt bestudeerd. Ze leeft tegen de rotsen op 1200 tot 3500 meter hoogte. In diezelfde Himalaya leven anno 2001 ook dappere honingjagers. Wellicht zijn zij een van de laatsten op aarde welke nog vrijwel uitsluitend van de honingbij leven. Op 25 mei 98 zag ik ze aan het werk in de serie Wildlife and Nature op RTL 4. Ik werd zeer getroffen door hun grote verbondenheid met de natuur en met elkaar. Ongeletterd, arm maar toch rijk weten zij als geen ander dat kaalslag van bos fnuikend is voor mens en dier. Een bron van inspiratie welke mij noopte hier iets over op te schrijven.
Ik heb het over de honingjagers uit Kathmandu een dorpje gelegen op zo`n 3000 meter hoogte op de zuidflanken van de Himalaya in midden van Nepal. Ze behoren tot de Gurungs, een etnische groep, van oorsprong vooral honingjagers en soldaten, nu een groep die hoofdzakelijk leeft van de landbouw. Slechts enkelen zetten de traditie van het honingjagen van hun voorvaderen voort gewoon omdat het niet anders kon. Ze erfden te weinig land of waren te tenger om te vechten voor de Britse en Indiase legers. Aan de hand van grottekeningen uit India, Zuid-Afrika en Spanje hebben we kunnen nagaan dat de traditie van honingjagen minstens teruggaat tot in de prehistorie. In een grot nabij Valencia in Spanje is een grottekening aangetroffen van 6000 jaar oud. Het betreft een honing verzamelende persoon , vermoedelijk een vrouw, staande op een touwladder met in haar arm een mand en bezig een nest van het gele goud te beroven.
In mei, na de eerste volle maan na de geboorte van Boeddha, gaat een oude Gurung in de film alvast op verkenning uit. Op zo`n 300 meter boven zijn dorp tegen de steile rotswanden vindt hij 11 nesten van elk zo`n 2 meter doorsnede. Het zijn de grootste nesten ter wereld. Hij kijkt of de bijen al tegen het zwermen aan zijn want dan is de oogst het grootst. Nu dit het geval blijkt te zijn verwittigt hij zijn dorp en stelt een team van 7 mensen aan om de oogst binnen te halen.
Eerst moeten zij in een naburig dorp bamboe halen voor het maken van een touwladder. Dit is een secuur werkje. Het resulteert in een ladder van 180 meter lengte met 500 treden en met een gewicht van 150 kilogram! Dan wordt hij in een rivier gegooid om hem soepel te maken en daarna opgerold. Er zijn drie jagers nodig om samen een opgerolde touwladder te dragen. Barrevoets loopt men naar de bewuste rotswand. Het is een gewaagde en gevaarlijke klim. De westerse cameraman moet het vast moeilijk hebben zo tegen deze steile rotswanden. Eindelijk aangekomen wordt de ladder zo`n 150 meter boven het nest vastgemaakt. De bijen hangen als zwarte gordijnen rond de raten om te temperatuur van het broed zo goed mogelijk te houden. De overhangende rotsspleet biedt bescherming tegen regen en wind. De dragers rusten uit.
Op de grond onder het nest maken anderen alvast een reddingslijn en een groot vuur van hout. De rook verdrijft de bijen en maakt de goudgele raten zichtbaar. De steken van deze honingbij zijn niet geheel ongevaarlijk. Er zijn in het verleden al jagers voor wie de steken dodelijk afliepen. Daarom wordt vooraf via een rituele ceremonie de plaatselijke god van de jacht Pholo geschenken aangeboden. De Gurungs geloven in het hindoisme, het boeddhisme en in de theorie dat de natuur in handen is van de goden. Daarom moeten deze vooraf goed gestemd worden. Aan de hand van de dooiers van drie eieren (symbool van wedergeboorte) en de longen van een haan worden de voortekenen bestudeerd. Zijn deze goed dan kan de afdaling worden ingezet.
Alle honingjagers zijn gekleed in een wit hemd van vlas, een witte broek, een lendendoek en een vilten cape met capuchon, de `bokku`. Deze heeft de bruine kleur van de grond om minder op te vallen voor de bijen. Het gezicht, de handen en voeten van de jagers zijn echter onbeschermd (!) In de gordel steekt een gebogen hakmes. Steeds moeten luchtwortels worden weggehakt opdat de bengelende ladder hierin niet verstrikt kan raken. Dan waagt een oude jager zich in het diepe. Stilzwijgend met twee bamboestokken in de hand daalt hij de krakerige ladder af tot op tientallen meters hoogte boven de grond vlak onder het nest. Een nest dat groter is dan hijzelf. Nu maakt hij zich met een touw aan de ladder vast. Zo heeft hij zijn handen vrij. Hij geeft anderen het sein om de rook van het vuur dichterbij te brengen. De lucht wordt zwart van de bijen en de gele raat wordt zichtbaar. Van boven naar beneden zie je een krans van het verzegelde vloeibare goud, een krans met geel stuifmeel en onderaan broed in alle stadia. Eerst moet de broedraat worden verwijderd.
Iemand gooit een paar korte puntige stokjes aan een bamboetouw naar beneden. De jager op de ladder steekt ze aan zijn lange stokken en rijgt het touw door de broedraat m.b.v. de stokjes als een soort rijgnaalden. Dan wrikt hij het onderste deel van de raat los. De raat bungelt nu aan het touw. Boven laten andere jagers het touw zakken tot onder aan de rots.
Beneden staan de andere jagers klaar om de witte larven op te eten. Dit eiwitrijke voedsel geeft hun weer kracht. Van een deel van de larven wordt alvast het witte sap uitgeknepen om straks door de honing te mengen. Op dezelfde manier worden nu ook de stuifmeelraten naar beneden gehaald. Het stuifmeel is heldergeel en levert prima medicijnen op. Nu laat men een met geitenleer beklede mand van bamboe naar beneden zakken tot vlak onder het nest. Met zijn ene been en een lange stok houdt de oude man op de ladder de mand in evenwicht en met zijn beide armen en de andere stok wrikt hij de honingraten los en in de mand. De overtollige honing stroomt naar beneden en wordt aldaar door de dorpsbewoners in pannen opgevangen. Ze worden door de jagers niet verjaagd want als de oogst tegenvalt helpen zij de jagers met het betalen van belasting. Dit keer is het bingo. De manden zit vol met honingraat. Onder aan de rots wachten de jagers op het neerlaten van de mand.
De raten worden daar ter plekke met de hand uitgeknepen, door een bamboemand gezeefd en in kannen gedaan. De oogst was deze keer 18 liter per nest!
Nu moet de oude man de honing nog keuren. Als de kleur in zijn ogen teveel afwijkt vertrouwt men haar niet en gaat men er van uit dat de honing giftig is. Alle moeite is dan tevergeefs geweest. Maar deze keer is de honing prima. De uitgeknepen raten worden in grote pannen in water opgekookt. De bovendrijvende was wordt afgeschept en in een kuil met koud water gekoeld. Dan wordt hij uitgeknepen en tot grote vierkante blokken gekneed. Het heet nu was. De was wordt geruild. Kunstenaars uit het dorp maken er souvenirs van of kaarsen door de was in gespleten bamboestokjes te gieten.
