Swammerdam. Bybel der Natuure (1737)

historische aspecten van- en filosoferen over bijen en bijenteelt.
Plaats reactie
Gebruikersavatar
Bart de Coo
Moderator
Berichten: 2977
Lid geworden op: wo 14 jan 2004, 20:34
Imker sinds: 2003
Aantal volken: 15
Bijenras(sen): Bastaard
Locatie: Dieren (Gld)
Contacteer:

Swammerdam. Bybel der Natuure (1737)

Bericht door Bart de Coo » za 04 jan 2014, 22:22

image.jpg
'(...) maar het dier dat hem het meest aansprak was de honingbij. De bij was zijn troost en zijn ondergang. Vijf jaar van zijn leven gaf hij aan de bestudering van de korf, waarna hij een zenuwinstorting kreeg en geen wetenschappelijk werk meer deed. (...) de bijen waren zo volmaakt dat hij niet langer in iets beters kon geloven, zelfs niet in God.

Zijn grote ontdekkingen werden pas een kleine zestig jaar na zijn dood algemeen bekend, toen Herman Boerhaave ten slotte al het werk dat Swammerdam aan insecten had verricht samenbracht in de Bybel der Natuure, of Historie der Insecten (1737).'

Bee Wilson. De bij. Amsterdam 2004. p.118-124.

Als je de onwaarschijnlijk mooie app 'Gallica' uit de appstore even downloadt, de app van de Bibliothèque National de France, en je zoekt naar dit boek, dan krijg je een schitterende gedigitaliseerde versie van dit boek voor je snufferd. Een groot deel van dit werk bestaat uit 'tafereelen', detailtekeningen met toelichtingen. Bij 'Tabula XVII' beginnen de tekeningen van de honingbij. (Op mijn iPad is het blz. 449.)

Je staat nu oog in oog met een omwenteling in de entomologie in het algemeen en de apidologie in het bijzonder. Sinds Swammerdam weten wij namelijk volstrekt zeker dat darren jongetjes zijn en koninginnen en werksters meisjes, alhoewel we voor die tijd de nodige vermoedens hadden. (Ik weet vrij zeker dat het woord 'werkbij' door Swammerdam gemunt is, maar dat moet ik even nazoeken.) Overigens begreep Swammerdam nog steeds niet hoe bijen zich voortplanten; daar moesten Schirach en vooral Huber een eeuw later aan te pas komen.

Kijk en geniet en wees verbijsterd over het werk van een van de productiefste en briljantste wetenschappers die Nederland ooit gekend heeft.

Hij werd 43 jaar. Zo oud hoop ik dit jaar te worden!

Groet,

Bart

Gebruikersavatar
maartenkleijne
Moderator
Berichten: 3582
Lid geworden op: di 21 nov 2000, 00:00
Imker sinds: 1974
Aantal volken: 3
Bijenras(sen): bastaard
Locatie: hilversum
Contacteer:

Re: Swammerdam. Bybel der Natuure (1737)

Bericht door maartenkleijne » za 04 jan 2014, 23:39

TOP NIEUWS Bart!
En 43 mooie leeftijd. Gratz.
Destijds een hele prestatie, 43!
Nu dankzij riolering en dagelijks beter eten kunnen wij makkelijk 2x zo oud.
gr,
m

Gebruikersavatar
Ewout
Berichten: 1026
Lid geworden op: wo 25 apr 2012, 20:46
Imker sinds: 2011
Aantal volken: 10
Bijenras(sen): Bastaard, Mellifera (P), Buckfast (F1)
Locatie: Rotterdam
Contacteer:

Re: Swammerdam. Bybel der Natuure (1737)

Bericht door Ewout » zo 05 jan 2014, 09:02

De boeken zijn hier ook te bekijken: http://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=swam001bybe00
Gelukkig zijn de teksten tweetalig :D

De illustraties waar Bart aan refereert beginnen hier (bladeren met de pijltjes linksboven, het is wat behelpen zonder ipad :wink: ): http://www.dbnl.org/tekst/origineel.php ... =01&s=0535

Deze vind ik het mooist:
Fig. III.
Deselve Eierstok, door behulp van een vergrootglas afgebeeld.

NB. Men Moet hier aanmerken, dat dese dubbelde Eierstok, niet uit een en het selve, maar uit verscheide Wyfkens, is afgenoomen: zo namelyk, dat ik desselfs eene gedeelte a. uit een regte vrugtbaare Wyfkens-Bye, dog het andere c. uit een Wyfken niet zo volmaakt, hiet genomen heb; op dat het niet noding zou zyn twee bysondere figuuren te vertoonen.

a. Het gedeelte des Eierstoks, uit een regt vrugtbaare Wyfkens-Bye genoomen, voorsien met ontelbaare Eierleiders, waar in Eieren van verscheide grootte gevonden worden.
b.b. Samenloop der Eierleiders van weersyden in eene gemeene Buis, waar in de Eieren gebragt worden.
c. Het gedeelte des Eierstoks, uit een niet regt vrugtbaare Wyfkens-Bye afgenoomen, welkers Eieren merkelyk verschillen van die, welke in het andere gedeelte a. bevat worden.
d. Een verwyd Longblaasken, het welk zyne zeer menigvuldige Takken en Lugtpypen door den geheele Eierstok, en zelfs in de Eierleiders en Eieren verspreid.
e.e. De Eierleiders des Eierstoks van een regt vrugtbaare Wyfkens-Bye, van boven toelopende, en zig omkrommende.
f.f. De Eierleiders des Eierstoks van een niet regt vrugtbaare Wyfkens-Bye, van boven zeer dun, zeer kleine Eiertjens bevattende, en insgelyks zig omkrommende.
g.g. De Eieren des Eierstok, van een regt vrugtbaare Wyfkens Bye, allengskens grooter wordende, hoe zy meer na de gemeene Eierleider, die aan haar syde is, naderen.
h.h.h. De Eieren van een regt vrugtbaare Wyfkens-Bye in bysondere Eierleiders op deselve afstand van de gemeene Eierleider, byna deselve grootie hebbende.
i.i.i. De zeer kleine Eieren in de bovenste toppen des Eierstoks van de niet regt vrugtbaare Wyfkens-Bye, dunder, bleeker, korter, tederder, als in de uiteinden des Eierstoks van een regt vrugtbaare Wyfkens-Bye.
k.k.k.k.k.k. De Eieren aan beide zyden des Eierstoks, zullende haast vallen in de groote gemeene Eierleider.
l.l.l.l. De Eieren der Eierleiders van een niet regt vrugtbaare Wyfkens-Bye, de een zonder order grooter of kleinder als de ander, zoo dat de groote somtyds van het einde verder afgeleegen zyn als de kleine: geheel anders als in een regt vrugtbaare Wyfkens-Bye by de letters g.g. h.h. te vooren vertoond is.
m.m. De Eieren in het uiteinde des Eierstoks van een regt vrugtbaare Wyfkens-Bye, grooter, langwerpig, van een reguliere gedaante.
n.n. Twee gemeene Pypen, en als Hoornen des Lyfmoeders, waar in alle de bysondere Eierleiders des Eierstoks eindigen, en haare Eieren brengen.
NB. Beide dese Pypen zyn uit een regt vrugtbaare Wyfkens-Bye afgenoomen, schoon de een den Eierstok van een niet regt vrugtbaare Wyfkens-Bye ondersteunt.
o. De plaats, waar door het Ruggemerg heen gaat.
p.p. Het dikker en spieragtiger gedeelte van de gemeene buis, waar aan weersyden
q.q.q.q.q.q. Veele ten deele volkomene Eieren, eenigsins door de buis heen schynende, gesien worden.
r.r.r.r.r. Lugtpypen door de Hoornen ende gemeene buis verspreyd.
s. Samenloop der twee gemeene Buisen of Hoornen in eene gemeene naauwe canaal, insgelyks spieragtig; die de uitbrengende Buis der Eieren is.
t. Een Spherisch deelken in zig bevattende den lym, waar mede de Eieren, voor haare baaring, besmeert worden. Desselfs buitenste rok is met ontelbaare Lugtpypkens wonderlyk doorweeven.
u.u. Twee blinde Vaten, gedraayt, in een Pypken, de Lyfmoeder of gemeene uitbrengende buis der Eieren ingeplant, misschien den lym afscheidende, en die in het Spherisch beursken instortende.
x. De uitgang des Lyfmoeders, of gemeene uitbrengende Buis der Eieren nog niet behoorlyk ondersogt zynde.
y.y. De uitwendige spieragtige Deelen des Angels afgebrooken.
z. Het Venynblaasken te gelyk met
?. Zyn enkelvoudig afscheidend Buisken, en desselfs
?.?. Blinde Aanhangsels.
?. De Uitloop van het Venynblaasken.
?. De Angel in de Wyfkens-Bye natuurlyk omgekromt.
?.?. Twee Deelkens by den Angel leggende, te vooren al aangemerkt zynde in de ontleeding van de gemeene Bye.
?. De regte Darm.

Gebruikersavatar
Bart de Coo
Moderator
Berichten: 2977
Lid geworden op: wo 14 jan 2004, 20:34
Imker sinds: 2003
Aantal volken: 15
Bijenras(sen): Bastaard
Locatie: Dieren (Gld)
Contacteer:

Re: Swammerdam. Bybel der Natuure (1737)

Bericht door Bart de Coo » zo 05 jan 2014, 09:21

Je bent me net voor, Ewout. Ik heb ook op dbnl zitten kijken en ik heb het boek vervolgens ook nog als pdf gedownload van Google Books. In beide versies géén afbeeldingen! En in de Franse versie wel. En laten we wel wezen, daar is het ons ook om te doen. Ik bedoel, ik ben niet van plan om zo'n boek te gaan zitten lezen. Plaatjes kijken vind ik veel leuker.

Heel misschien is het leuk om het biografietje door Boerhaave aan het begin van het boek te lezen. Dat zijn maar 15 bladzijden of zo. Ik heb er oppervlakkig in gelezen en in de gauwigheid lees ik hoe Boerhaave manieren beschrijft waarmee Swammerdam insecten uit elkaar haalde, om de onderdelen te kunnen natekenen.

Maar die tekeningen! Ze zijn allemaal van Swammerdam zelf. Wij bevinden ons, let wel, in een tijd dat de microscoop nog maar net min of meer is uitgevonden en waarin Swammerdam zijn ontleedinstrumenten zelf moest maken. Denk aan mesjes die je moet slijpen onder de microscoop. Hij had mesjes waarmee je letterlijk een vlieg kon castreren.

Over castreren gesproken, hij schijnt diep gefascineerd geweest te zijn door de roede van de dar. Hij was de eerste die hem zag, beschreef, tekende en vervolgens begreep wat hij zag. Nou ja, behalve dan dat hij gek genoeg niet begreep wat een dar doet met zijn schuiftrompetje. Dat darren die in principe in der vrouwen schamelheid willen steken, nee, dat zag Swammerdam nog niet. Hij was een aanhanger van de theorie van de 'aura seminalis'. Hij nam aan dat bijeneitjes via de geur en de atmosfeer bevrucht werden door darren, zonder dat daar uitwisseling des vlezes aan te pas kwam dus.

Als je plaatjes wil kijken moet je toch even naar Frankrijk.

(Tekst op verzoek van Ewout gekuist, met behulp van Gerard Reve en van Swammerdam natuurlijk.)

Groet,

Bart

Gebruikersavatar
Bart de Coo
Moderator
Berichten: 2977
Lid geworden op: wo 14 jan 2004, 20:34
Imker sinds: 2003
Aantal volken: 15
Bijenras(sen): Bastaard
Locatie: Dieren (Gld)
Contacteer:

Re: Swammerdam. Bybel der Natuure (1737)

Bericht door Bart de Coo » zo 05 jan 2014, 09:23

Ho! Onze bijdragen kruisen elkaar. Begrijp ik dat jij beter hebt gekeken dan ik? Staan de afbeeldingen wel op de dbnl-versie?

Gebruikersavatar
Ewout
Berichten: 1026
Lid geworden op: wo 25 apr 2012, 20:46
Imker sinds: 2011
Aantal volken: 10
Bijenras(sen): Bastaard, Mellifera (P), Buckfast (F1)
Locatie: Rotterdam
Contacteer:

Re: Swammerdam. Bybel der Natuure (1737)

Bericht door Ewout » zo 05 jan 2014, 09:26

Bart de Coo schreef:Ho! Onze bijdragen kruisen elkaar. Begrijp ik dat jij beter hebt gekeken dan ik? Staan de afbeeldingen wel op de dbnl-versie?
Yep! Inclusief de mannelijke genitaliën (gedraag je, Bart!)

Gebruikersavatar
Bart de Coo
Moderator
Berichten: 2977
Lid geworden op: wo 14 jan 2004, 20:34
Imker sinds: 2003
Aantal volken: 15
Bijenras(sen): Bastaard
Locatie: Dieren (Gld)
Contacteer:

Re: Swammerdam. Bybel der Natuure (1737)

Bericht door Bart de Coo » zo 05 jan 2014, 09:35

Ik zie het. Ik zag duidelijk over het hoofd dat het boek uit twee delen bestaat. Voor de plaatjes moet je dus in het tweede deel zijn. (De Fransen presenteren het boek als één geheel.) Het is alleen wel veel sneller en soepeler navigeren in de Franse versie.

Bart

Gebruikersavatar
Hans van der Post.
Moderator
Berichten: 8246
Lid geworden op: di 21 nov 2000, 00:00
Imker sinds: 1962
Aantal volken: 14
Bijenras(sen): F1 carnica VSH
Locatie: Oegstgeest
Contacteer:

Re: Swammerdam. Bybel der Natuure (1737)

Bericht door Hans van der Post. » wo 12 feb 2014, 12:18

Hennie Oude Essink heeft van alle "kopstukken" in de bijenteelt een portret geschreven waaronder Jan Swammerdam.
Dit Is de moeite van het lezen waart.
!Hans.

bee-tree
Berichten: 3491
Lid geworden op: za 30 mar 2013, 10:49
Imker sinds: 1965
Aantal volken: 30
Bijenras(sen): Westerwolds landras
Contacteer:

Re: Swammerdam. Bybel der Natuure (1737)

Bericht door bee-tree » wo 12 feb 2014, 21:33

Op 4 januari j.l. vroeg Bart zich af of Jan Swammerdam de bedenker is van het woord werkbij.
Lees maar het volgende gedeelte van een verslag van het onderzoek in Korfvolken :
"Soo vond ik daarin eenige duysende gemeene Bijen, eenige honderden Hommels of Broeybijen, ende een Koningh,
maar gelijk effen geseght is, alsoo daar eijgentlyk geen Koningh , noch ook Hommels, in de korven der Bijen ooit
of ooit te vinden sijn; ende dat door een seer groot en de geheel onverschoonelijk misverstant, de geseide Dierkens
de voorige namen gegeven ende toegeeijgen sijn, soo sal ik alhier nu in het begin vermaanen, dat ik overal in mijn
volgende werk den gefingeerden Koningh het Wijfken der Bijen sal noemen, ende den gemeenen Broeyby sal ik
Manneken der Bijen heeten; ende ten laatste de gemeene Byen sal ik Werkbyen tot onderscheyt noemen,
waarvan ik dan van alles de reeden in het Vervolgh klaarlyck en onweersprekelijk sal geeven, toonen ende bewijsen.
Mijn 'vertaling' : Zo trof ik in de korven enkele duizenden gewone bijen aan, enkele honderden Hommels of Broedbijen,
en een Koning , maar zoals eerder al gezegd is, zijn eigenlijk 'n Koning en Hommels nooit en te nimmer in de
bijenkorven te vinden ; en omdat door een zeer groot onvergeeflijk misverstand aan de genoemde diertjes de vorige namen
gegeven en geaccepteerd zijn, zal ik nu alvast waarschuwen, dat ik overal in mijn komende onderzoeksrapportages
de verzonnen Koning Vrouwtje zal noemen en de gewone Broedbij zal ik Mannetje noemen en tenslotte
zal ik de gewone bijen ter onderscheiding van de andere bijen WERKBIJEN noemen. De reden daartoe en 't bewijs zullen volgen."

Gebruikersavatar
Bart de Coo
Moderator
Berichten: 2977
Lid geworden op: wo 14 jan 2004, 20:34
Imker sinds: 2003
Aantal volken: 15
Bijenras(sen): Bastaard
Locatie: Dieren (Gld)
Contacteer:

Re: Swammerdam. Bybel der Natuure (1737)

Bericht door Bart de Coo » do 13 feb 2014, 11:18

Ontiegelijk bedankt, bee-tree,

Jij had duidelijk wat meer fut dan ik om er even voor te gaan zitten. Aartslui als ik ben, heb ik mij beperkt tot plaatjes kijken.

Zie hier, live voor je snufferd, de geboorte van het woord 'werkbij'. Heel bijzonder!

Volgende vraag: welk deel van de imkers zegt 'werkster' en welk deel zegt 'werkbij'? Ik vermoed dat 'werkster' populairder is.

Bovendien vermoed ik dat 'werkster' in de negentiende eeuw geboren werd onder invloed van het Duitse 'Arbeiterin'. Misschien dat ik daarvoor ooit eens bewijzen kan vinden.

Groet,

Bart

Plaats reactie

Wie is er online

Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers en 22 gasten