Op de website van Jan Tempelman
http://www.xs4all.nl/~jtemp/index3.html#ned
staat het volgende artikel:
---
STERFTE VAN HOMMELS EN BIJEN ONDER LINDEBOMEN
drs Aad de Ruijter, Ambrosiushoeve
-
Onder bloeiende lindebomen worden in de nazomer vaak massaal stervende en dode hommels en bijen aangetroffen. Naar de oorzaken voor dit verschijnsel is de afgelopen jaren in Munster onderzoek gedaan door Dr Werner Ohlen van de Landwirtschaftskammer en door prof.dr. Surholt, Thomas Baal, Bernd Denker en Volkhard Riedel van de Wilhelms Universiteit.
De resultaten van dit onderzoek zijn zeer verrassend en van belang voor iedereen die in drachtverbetering is geinteresseerd.
Daarom hier een korte samenvatting van dit werk.
-
Het verschijnsel van massale sterfte van hommels en bijen onder bloeiende lindebomen is vaak geconstateerd en wordt regelmatig beschreven in de bijenbladen. De sterfte treedt vooral op bij laat bloeiende lindesoorten en wordt vooral gezien bij solitaire (alleen staande) bomen. De verklaringen tot nu toe over de oorzaak van dit verschijnsel spreken elkaar ten dele tegen. Onder andere door Berner en door Pinsdorf is als verklaring gegeven, dat de sterfte samenvalt met het afsterven van hommelvolken in de nazomer. Omdat zich in deze tijd van het jaar veel hommels bij bloeiende lindebomen bevinden, is het logisch dat daar ook veel hommels terechtkomen die een natuurlijke dood gestorven zijn. Een deel van de oude, verzwakte hommels zou ook slachtoffer worden van insekteneters. De sterfte zou volgens deze verklaring dus eigenlijk niets te maken hebben de lindeboom zelf. Een andere verklaring van onder andere Wasner was, dat lindenectar een voor hommels en bijen giftige suiker zou bevatten: mannose. Al in de dertiger jaren is aangetoond dat deze suiker giftig is voor deze insekten. Madel vond 1977 bij papierchromatografisch onderzoek aanwijzingen voor de aanwezigheid van deze suiker in lindenectar, maar de suiker is nooit echt aangetoond in hoeveelheden die de sterfte zou kunnen verklaren.
Door zorgvuldige waarnemingen en tellingen bij vier verschillende soorten lindebomen gedurende een aantal jaren hebben de onderzoekers geprobeerd vast te stellen hoe groot de dagelijkse sterfte is, welke insektensoorten vooral worden aangetroffen, of er uitwendige beschadigingen zichtbaar zijn aan de insekten en speciaal bij sociale insekten: welke kaste gevonden wordt (werksters, koninginnen of mannetjes) en wat de leeftijd van de gevonden dieren is. De vier onderzochte lindesoorten waren de zomerlinde, de winterlinde, de krimlinde en de zilverlinde.
Onder alle bloeiende lindebomen werden dode insekten gevonden. De maximale sterfte wordt ongeveer in het midden van de bloei bereikt. Bij de vroeg bloeiende zomer- en winterlinde was de sterfte gering, bij de later bloeiende krim- en zilverlinde was de sterfte groter en vooral bij alleen staande bomen massaal (meer dan 50 dode dieren per dag). Er werden vooral hommels gevonden, waarvan dan weer de aardhommels het meeste voorkwamen. Ongeveer 10% van de dode dieren waren honingbijen. Er werden hommelwerksters gevonden, mannetjes, maar ook jonge koninginnen. Voor zover de leeftijd bepaald kon worden, werd vastgesteld dat de meeste insekten tot de middelste leeftijdsklassen behoorden. Er werden dus weinig echt oude dieren gevonden en ook zeer jonge dieren kwamen weinig voor. Het percentage beschadigde dieren verschilde sterk van boom tot boom en van lokatie tot lokatie. Vooral koolmezen belaagden verzwakte hommels. Deze waarnemingen maken het onwaarschijnlijk dat het verschijnsel volledig verklaard kan worden als een natuurlijk afsterven van vooral hommelvolkjes. Dan zouden vooral oude werksters en mannetjes gevonden worden en zeker geen jonge koninginnen. Ook de gevonden honingbijen zijn op deze manier niet te verklaren. Vervolgens hebben de onderzoekers zich geconcentreerd op de nectar. Van verschillende lindesoorten werden met een micropipet monsters nectar genomen en gaschromatografisch onderzocht. In geen van de onderzochte monsters kon mannose of een andere giftige suiker worden aangetoond, ook niet in de nectar van bomen waaronder regelmatig dode insekten werden gevonden. Er waren geen opvallende verschillen tussen de verschillende soorten lindebomen. Ook in dode of stervende hommels kon geen mannose of een andere giftige suiker worden aangetoond.
Met voerproefjes is uiteindelijk geprobeerd vast te stellen of lindenectar giftig is voor aardhommels. Een groep van 30 hommels werd uitsluitend met lindenectar gevoerd. Er traden geen vergiftigingsverschijnselen op en de hommels leefden even lang als een groep hommels die met kristalsuiker werd gevoerd. Na afloop van de proef werden de hommels geanalyseerd. In de hommels werd geen mannose gevonden. Wanneer suikerwater met mannose aan hommels werd gevoerd, traden er wel vergiftigingsverschijnselen op en was de mannose ook na beeindiging van de proef in de hommels aan te tonen. Bij analyse van dode hommels die onder lindebomen gevonden waren, viel op dat er in de darm en in de haemolymphe (het bloed) zeer weinig suikers werden gevonden. Hommels die nog actief in de lindebomen aan het verzamelen waren hadden meer suiker in darm en bloed. Dat de op de grond vallende hommels bezig waren te verhongeren bleek, toen men deze hommels met zilverlindenectar voerde. In alle gevallen herstelden de hommels zich.
-
De conclusie uit het onderzoek is, dat lindenectar niet giftig is voor hommels of bijen. Ook laat bloeiende linden zijn goede drachtplanten die niet minder nectar leveren dan vroeg bloeiende linden. Dat er vooral onder laat bloeiende lindebomen insekten sterven is een gevolg van voedselconcurrentie. Laat in het seizoen bloeien er steeds minder drachtplanten. Vooral solitaire linden trekken uit de wijde omgeving insekten aan. De spoeling wordt dan erg dun en er wordt meer energie verbruikt bij het rondvliegen dan er in de vorm van nectar verzameld kan worden. De insekten verhongeren en worden ook nog eens door vogels en wespen belaagd. In een drachtarme periode kan hetzelfde verschijnsel ook bij kleine drachtveldjes met andere bloemen dan linde optreden.
De eindconclusie is, dat wanneer dode insekten onder bloeiende lindebomen worden aangetroffen, dit niet wordt opgelost door de bomen te kappen, maar juist door de dracht te verbeteren. Het aanplanten van meer linden vermindert de sterfte!
-
Kader: In het kader van het onder de aandacht brengen van drachtverbetering heeft de ANI ter gelegenheid van haar zestigjarig bestaan aan verschillende gemeenten een lindeboom aangeboden. Ook de Ambrosiushoeve heeft een vijftal lindebomen cadeau gekregen.
-
*Literatuur: W. Ohlen et al. Insektensterben unter buehenden Linden. Natur und Landschaft 69 (1994) Nr 3, S. 95-100
*Th. Baal et al. Die Ursachen des Massensterbens von Hummeln unter spaet bluehenden Linden. Natur und Landschaft 69 (1994) Nr 9, S. 412-418
