‘Sluipwespen slimmer dan speurhonden’

[Jelte Pieter Dijkstra]

Vanmorgen 17-11-01 heel vroeg, om halféén (01.30) kwamen we tuis van de verjaardag van mijn oom. Ik liep de hal in om even het rioolwaterpeil te verhogen. Een blauw-achtig fijn stukje krantenpapier hing in deurbrievenbus. Mijn oog merkte het meteen op. Ik pakte het beet en las als eerste de met een vrouwenhandschrift geschreven tekst: '

[Frans vanTongeren]

In DE GELDERLANDER(concurrent van het Friesch Dagblad) van 17-11-'01 stond het volgende bericht:
-
Sluipwesp ingezet tegen terrorisme
-
Door BOB VAN HUËT

HETEREN - Met een druppeltje suikerwater is-ie al tevreden. De sluipwesp als opvolger van de speurhond. "We laten ze niet los rondvliegen op Schiphol." In de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog keken de soldaten bij een vijandelijke aanval naar hun kanarie in zijn kooitje. Viel die van zijn stok dan schoot de vijand met gasgranaten en was het dus zaak de maskers op te zetten. In het tijdperk van Bin Laden krijgt straks de nietige sluipwesp de taak van de kanarie. Mits goed getraind kan het insect verstopte nucleaire, biologische en chemische (NBC-) wapens detecteren. Voor dr. Felix Wäckers, onderzoeker van het Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek (NIOO) in Heteren, is de snuffelkwaliteit van de wesp al lang geen sciencefiction meer.
Samen met Amerikaanse onderzoekers denkt hij over drie jaar de eerste sluipwespen te kunnen rekruteren voor actieve dienst. Bijvoorbeeld op Schiphol waar sluipwespen de snuffelhonden zouden kunnen aflossen.
"We laten ze dan niet los rondvliegen in de aankomsthallen, maar ze zitten bij de bagagecontrole in een apparaat waar de lucht wordt ingeblazen die rond een koffer hangt. Die lucht zuig je op en blaas je in een kamertje waar de sluipwesp zit. Als er een bepaalde geurstof inzit waarop die sluipwesp is getraind dan reageert hij daar op", legt Wäckers uit.
De wespensnuifdoos werd ontwikkeld samen met onderzoeker Jan van der Pers. Maar hoe train je een insect tot snuffelhond? Een spoedcursus lijkt geboden, want de levensduur van een sluipwesp is maar drie maanden. Binnen een half uur blijken ze expert. BIJEN leren nog sneller, maar blijken iets te sociale insecten. In het snuifapparaat voelen ze zich eenzaam en zouden dan onberekenbaar gedrag kunnen vertonen.
Sluipwespen worden getraind als een hond. "Je geeft ze een voedselbeloning, bij de wesp volstaat een druppeltje suikerwater", zegt Wäckers. "Terwijl ze aan dat suikerwater vreten, blaas je de geur van bijvoorbeeld springstof over hun antennes (neus). Dan volgt de conditionering, want de wespen associëren hun lekkere druppeltje suiker met een bepaalde geur. Als je vervolgens dat druppeltje suikerwater weglaat en alleen de geur aanbiedt gaan ze op zoek naar de suikerdruppel. Dat specifieke voedselgedrag wordt elektronisch geregistreerd in het nieuwe apparaat."
De leercapaciteit van sluipwespen is al sinds een jaar of vijftien onderzocht in Nederland. Onder de Wageningse dr. Louise Vet is baanbrekend werk gedaan op het gebied van het herkennen van natuurlijke geurstoffen.
Sluipwespen werken al als natuurlijke insectenverdelgers in de Westlandse kassen. De Amerikanen voegden daar de detectie van onnatuurlijke stoffen aan toe, voor de detectie van niet-metalen landmijnen.
Voor de huidige mijndetectoren zijn die slecht of niet waarneembaar. Alle mijnen laten echter minieme hoeveelheden springstof uitlekken. Die geuren zijn voor de mens en detectoren niet waarneembaar, maar een getrainde sluipwesp haalt er zijn neus niet voor op.
Ook drugs kunnen zo worden gedetecteerd, zij het dat de wesp daarvoor op specifieke geuren moet worden getraind. Bin Laden zal dit artikel vast lezen en misschien offensieve ideeën krijgen met sluipwespen. Hun naam hebben ze al mee voor een guerrillaoorlog.
Wäckers glimlacht: "Als we praten over biologische oorlogsvoering gaat het over microbiologische ziektekiemen. Bij de naam 'sluipwesp' zou je misschien denken aan een agressieve huis-tuin-en-keukenwesp die je kan steken. Maar deze wespen kunnen dat niet. Ze zijn volledig ongevaarlijk en ze worden in Nederland al sinds jaar en dag in de kassen gebruikt voor biologische bestrijding. Op een agressieve manier kun je er niets mee beginnen."