Bestuivers: kolibries

[Oude Essink]

Bestuiving: Kolibries


De Kolibrie speelt in de Nieuwe wereld de rol die de bij heeft in onze Oude wereld. Kolumbus bracht 'onze'

[Marion Verspaandonk]

Op de volgende pagina zijn drie videoclips te zien van bloemen welke door vogels bestoven worden. Kijk hoe snel en doeltreffend deze vogels te werk gaan. (Quicktime versie 3 vereist).

http://www.amherst.edu/~ejtemele/video.html

probeer ook eens de snelheid te vertragen.

[Marion Verspaandonk]

OVER ZOEMENDE KOLIBRIES EN HUN ROL BIJ DE BESTUIVING

Naast vele soorten insecten zijn er ook ongeveer 2000 vogelsoorten die in staat zijn nectar uit bloemen te peuren.. De kolibries met meer dan 320 soorten vormen een belangrijke familie binnen deze groep waar het gaat om bestuivng. Ze komen voornamelijk voor in Amerikaanse bossen, fruitplantages en tuinen van het noorden tot in het uiterste zuiden. De dwergkolibrie of bijenkolibrie (Mellisuga helenae) is met 6 cm lengte het kleinste vogeltje van de wereld en de reuzenkolibrie (Patagona gigas) is met haar 21 cm de langste onder de kolibries. Door de inleiding van Hennie Oes, de foto's en de videoclips ben ik verwonderd geraakt over het leven van deze vogeltjes met betrekking tot bloemen. Ik heb aan je verhaal weinig toe te voegen behalve dan dat ik een en ander wat meer wil ordenen in een poging wat meer duidelijkheid te krijgen in de rol die kolibries vervullen bij de bestuiving en de raakvlakken die zij mogelijk met onze bijen hebben.

Waarom ik denk dat kolibries zo'n goede bestuivers zijn

*Hun vliegkunst Met hun lange smalle vleugels zijn ze de beste vliegers van alle vliegende dieren. Ze kunnen snel wenden en keren, vooruit en achteruit en zelfs op hun kop vliegen . Ze kunnen loodrecht omhoog vliegen en dan verticaal met hun lichaam in de lucht stil gaan '˜staan' waarbij ze hun vleugels zeer snel van voor naar achter hun lichaam brengen. Het aantal vleugelslagen kan oplopen tot 78 slagen per seconde. Deze vleugelslagen veroorzaken een zoemend geluid dat voor elke kolibriesoort anders is. (Ter vergelijking onder onze hommelsoorten heb je ook zwaardere brommers en lichtere zoemers. Onze honingbijen kunnen wel loodrecht vliegen maar niet voor een bloem '˜staande' in de lucht stil blijven hangen. Ze hebben echt een landingsplaats nodig.

*Je kunt je voorstellen dat door deze manier van vliegen de energiebehoefte groter is dan van andere bestuivende vogels Volgens Hennie is ook hun stofwisseling erg snel. Aangezien zij de energie voor hun jongen en voor henzelf halen uit de nectar van de bloemen moeten ze veel bloemen bezoeken om genoeg brandstof te hebben. Anders dan onze honingbijen en hommels bezoeken zij dezelfde bloemen ook om er insecten en spinnen in te vangen om zo in hun eiwit en vetbehoefte te voorzien. Volgens Hennie besteden de kolibries ook een klein percentage aan het vangen van insecten buiten de bloemen in tijden waarin er weinig bloeit. Er zijn gevallen bekend waarin een bepaalde kolibriesoort meer dan 200 bloemen per uur van dezelfde soort bezoekt. Sommige soorten zijn erg bloemvast.

*hebben bijen veelal een bontjasje, kolibries hebben een verenpak waarin het stuifmeel makkelijk blijft hangen. Vooral de kopveren spelen een rol bij de bestuiving. Als stuifmeel vanuit de helmhokken terechtkomt op de kopveren van de kolibrie en vervolgens bij een volgend bloembezoek op een eveneens op gelijke hoogte staande stempel van een andere bloem van dezelfde soort, volgt bestuiving.

*kolibries hebben een speciale lange tong waarvan de randen kunnen omkrullen tot een zuigbuisje. Ook onze bijen hebben een holle zuigbuis. Veelal zit aan het eind een kwastje (vergelijk het lepeltje van onze honingbijen en hommels) waarmee nectar maar ook insecten kunnen worden opgelikt. Omdat de nectar vaak diep in de bloem ligt kunnen ze er op deze manier makkelijk bij. Ook bij onze brommers zitten er verschillen in tonglengtes tussen de diverse soorten. Tuinhommels met hun relatief lange tong bezoeken bijv vaak diepere bloemen dan aardhommels. Als een aardhommel er dan nog niet bij kan prikt ze een gaatje in de bloembasis om bij de nectar te kunnen. Ook kolibries plegen diefstal met inbraak. Dit leidt uiteraard niet direct tot bestuiving.

*de snavel is speciaal aangepast aan bloembezoek. Soms lijkt ze op een lange dunne priem. Soms is ze gebogen, soms recht afhankelijk of de bloem horizontaal of hangend is. Soms is ze kort 6 mm of lang 12 mm afhankelijk van de vorm en diepte van de bloemen die zij willen bezoeken. Maar altijd is ze glad en dus nauwelijks geschikt voor het meedragen van stuifmeel. Dit kunnen vooral de kopveren. Daarom moet er altijd een snavellengte zitten tussen de nectar en de meeldraden en de stampers.

Bijna waren sommige soorten van deze prima bestuivers uitgestorven doordat ze jaren werden gedood en opgezet om bijv ook in ons land door deftige mensen gedragen te worden op hoeden. Gelukkig is hieraan een eind gekomen en konden de prachtige juweeltjes behouden blijven. Behalve als ze zich vastspietsen op distels of net als onze honingbijen in spinrag terechtkomen.

Marion Verspaandonk

Volgende keer over typische kolibriebloemen, waarom zij anders zijn dan bijenbloemen

[Marion Verspaandonk]

TYPISCHE KOLIBRIEBLOEMEN

Kolibriebloemen hebben maar een doel hun voortplanting veiligstellen. Daarom proberen ze zich zoveel mogelijk aan te passen aan hun bestuivers de kolibries. Kolibriebloemen hebben in de loop der tijd een aantal aanpassingen ontwikkeld om bestuiving door andere bestuivers zoals bijen en vlinders te voorkomen. De grenzen liggen echter niet zo scherp zodat hier en daar een kleine overlap plaatsvindt. Kolibriebloemen stammen af van bijenbloemen zo kon het gebeuren dat enkele soorten hun geur en oorspronkelijke kleuren als wit, lichtgroen en blauw hebben behouden.

1 bloemen zijn veelal geurloos (kolibries kunnen niet ruiken)

2 veelal rood heel soms wit,lichtgroen,lila, oranje en blauw (kolibries kunnen goed rood zien)

3 nectar wordt overdag afgescheiden (kolibries zijn dagdieren)

4 nectar is veelal diepgelegen in spoor of bodem van een buis (waar veelal alleen de lange dunne tong van een kolibrie bij kan.

5 bloemen veelal zonder honingmerken (kolibries zijn nieuwsgierig en intelligent)

6 bloemen zijn veelal buisvormig of kroonblaadjes hebben groeven (de snavel en de
tong moeten naar de nectar worden geleid.)

7 stevige bloemen zonder landingsbaan (kolibries hebben en stevige snavel waar de
bloem tegen bestand moet zijn en zijn zo'n behendige vliegers dat zij tijdens het peuren
geen zitplaats behoeven.

8 bloemen hebben veelal hoge nectarproductie met een lage suikerconcentratie in
in relatie tot andere bloemen, De nectar is veelal zo uit de bloem te schudden. (kolibries
hebben een snelle stofwisseling en een hoog energieverbruik en worden zo door de plant
'˜gedwongen' meerdere bloemen te bezoeken.

9 helmknoppen en stempel zitten veelal op een snavellengte afstand van de nectar (zo
komt stuifmeel zoveel mogelijk op de kopveren van de vogel en niet op de veelal gladde
snavel. De snavellengte varieert per soort van 6 mm tot 125 mm.

Bekende vogelbloemen uit Amerika welke in ons land als kamer en tuinplant voorkomen zijn de fuchsia, de sigaretbloem, de ridderspoor, bergamotplant en de keizerskroon. De laatste bloemen hebben nog kenmerken van insectenbloemen.

Marion Verspaandonk




Edited by - marion verspaandonk on 01/02/2002 21:16:27