Giftige planten

[Piet Jager]

Zo te zien zitten er onder giftige planten nogal wat drachtplanten.
Hoe zit dat met hun nectar?

!Piet

Giftig zijn o.a. de volgende planten: de adelaarsvaren, akkerwinde, anemoon, anjer, aronskelk, begonia, blauwe regen, boerenwormkruid, brem, clematis, cyclaam, dieffenbachia, dipladenia, dolle kervel,dwergmispel, edelweiss, essenkruid, goudenregen, herfsttijloos, honingklaver, hulst, hyacinthen, iris, jeneverbes, kardinaalsmuts, kerstroos, klimop, koralenmos, kornoelje, laurierkers, leverbloempje, lenteklokje, leeuwentand, lievevrouwebedstro, liguster, lupine, mahonie, zuurbes, maretak, meiklokje, monnikskap, muurpeper, nachtschaduw, narcis, nieskruid, oleander, palmboompje (buxus), papaver, peperboompje, philodendron, primula (sleutelbloemen), rabarberplant, rhododendron, ridderspoor, robinia (o.a. witte acacia), salomonszegel, scabiosa, sint-janskruid, sneeuwbal, sneeuwbes, tabak, taxus, tomatenplant, tuinkamperfoelie, tulp, valkruid (arnica), vensterblad, vingerhoedskruid, vliegenzwam, vlier, voorjaarsadonis, vuilboom, sporkehout, vuurdoorn, wegedoorn, wijnruit, wildemanskruid, wolfskers, wolfsmelksoorten (o.a. kroontjeskruid, cipreswolfsmelk, kerstster, christusdoorn), yucca en zevenboom

[maartenkleijne]

Voor zover ik weet bestaan er in Europa geen giftige planten die ook giftige nectar opleveren.
Ook van giftige pollen is mij niets bekend geworden, behalve dat de pollen van taxus als verdacht te boek staan als ze dominant in het stuifmeel aanwezig zijn. Voor de bijen zijn ze echter beslist niet giftig. Uit de tropen heb ik wel eens iets gelezen over een gewas die als hoofddracht vergiftige honing kan leveren. Maaar dat leek mij vreemd want waarom gaan de bijen dat dan toch halen; of is het voorr de bijen niet giftig? Wie weet daar meer van.
Een mooi voorbeeld vind ik de gouden regen die bloeit met een rijke nectar geur en waar door hommels en bijen op gevlogen wordt, althans bij mij in de tuin. Dit terwijl diezelfde
gouden regen de enige plant in ons land is die zo giftig dat er wel eens een kind doodgaat door teveel van de peultjes te eten.
De meeste planten die in de volksmond als giftig te boek staan hebben die naam gekregen doordat zij ooit in de ban gedaan zijn als 'heidense' geneeskruiden. Dat wil zeggen: je kan ze niet als groente eten of zo, maar voor de gezondheid kunnen ze hele goede diensten bewijzen als je weet ermee om te gaan. Het mooiste voorrbeeld hiervan is hondsdraf, het krachtigste geneeskruid van West-Europa voor vitaliteit, wondheling en versterking van het afweermechanisme. Het stond bij de Germanen bekend als Wodanskruid en was onmisbaar in soep (lekker!), vleesgerechten en bij tal van ziektes.
Maar eeuwenlang stond het bekend als satanskaars en werd het geacht zo giftig te zijn dat het zelfs gevaaarlijk was om het aaan te raken. Heel wat liefhebbende moeders een vrouwen die hun gezin geoznd wilden houden met hondsdraf zijn daarvoor op de brandstapel beland.
Ik zelf heb wel alle 'giftige' planten die Piet geproefd en gegeten, behalve taxusbladeren pmdat ik eens een paard had zien sterven die ervan stond te snaaien. En zo weet ik uit ervaring dat het met 'giftige' planten weel meevalt.Je moet er behoorlijk veel van eten voorr je er iets van merkt en de beruchtste gifplanten zoals monnikskap hebben eerder een tijdelijk psychedelisch effect dan dat je gezondheid er onder lijdt.
B.v. bessen van sporkehout zij heel goed voor de spijsvertering als je er een paar van eet, vooral als snel last hebt van verstopping, maar als je er een flinke hand vol van eet ga je ongelofelijk aan de dunne. Toch deden mensen dat vroeger wel omdat ze meenden dat dat reinigend was.
De meeste 'gifplanten' zijn nauwelijks giftig of zelfs geneeskrachtig, of als ze wel echt giftig mochten zijn smaken zo supersmerig dat je het niet per vergissing zult eten. De enige uitzondering is de genoemde gouden regen: de kinderen kunnen de kleine boontjes inslikken zonder ze te proeven, maar als ze erop kauwen zijn ze zo walgelijk dat ze direct
worden uitgespuugd.

[Imkerij Westland]

Maarten en Piet,

In een aantal imkersboeken die in in de loop der jaren gelezen heb, komen toch altijd weer twee namen naar voren: zilver linde en rododendron.
Beide schijnen onder bepaalde omstandigheden "giftige" nectar te kunnen leveren, persoonlijk geen ervaring mee gehad.

[Erik Speksnijder]

Naar mijn weten is de nectar van Rhodondendrons niet giftig voor de bijen, maar wel voor de latere eters van deze honing. Nu komt het volgens mij in Nederland niet voor, dat er Rhodondendron-honing geslingerd kan worden; meestal zal het een niet giftige mix betreffen.
Over Gebroken Hartje heb ik meen ik in de "Bijen" wel eens iets gelezen. De nectar van deze plant zou giftig zijn voor de bijen. Deze plant wordt overal echter nog steeds aangeprezen als goede drachtplant.



Erik

[maartenkleijne]

Zilverlinde en in mindere mate de rode paarden kastagne staan bekend om waargenomen bijen sterfte tijdens de dracht. Er is echter nooit vastgesteld dat de nectar giftig is. Een gangbare verklarende hypothese is dat aan het einde van de voorjaars-(rode kastagne), en de zomerdracht (zilverlinde is de laatste grote zomerdracht) relatief veel oude bijen aan het nectarhalen meedoen. Dat wil zeggen dat dagelijks een hoog percentage bijen afhaakt, in plaats van een paar honderd per volk per dag tot duizenden per dag. Die stervende bijen keren 's avonds niet terug naar de imme maar zwerven en sterven ergens.
In geval van de linde blijven ze in de boom hangen en worden de volgende dag onder de boom gevonden. Er wordt gezegd dat op een warme zomeravond ook gezonde bijen wle in de boom overnachten. Voor de zilverlinde kan dit betekenen dat talloze dode bijen onder boom gevonden worden zonder dat de boom zeelf speciaal giftig hoeft te wezen.

De rhododendron wordt in het Gooi vrijwel niet door bijen bevlogen, ook al zijn de bloemen geheel open en gonst zo'n struik van de hommels.

Dicentra (gebroken hartjes) staat te boek als een drachtplant maar ik zelf heb er nog nooit een bij op gezien. Lijkt me sterk dat er giftige honing af zou kunnen komen. De bloemen smaken zoet en een beetje bitter, ze zijn beslist niet echt gevaarlijk giftig, zij het ook niet speciaal lekker, zou me niet verbazen dat ie een beetje bitter zou zijn en dan denkn veel mensen gelijk aan 'giftig'.

[Romée van der Zee]

Zoals Maarten al schrijft zijn de meeste giftige bestanddelen in honing in zo'n lage hoveelheid aanwezig, dat zij geen gevaar vormen bij menselijke consumptie. Mijn schoonmoede heeft haar "Honey" van Eva Crane volgeschreven met potlood-aantekeningen.
Bij het hoofdstuk over giftige substanties in honing, schrijft ze in de marge:
"In Nepal laat men eerst een druppel honing op de handpalm vallen en als dit niet prikkelt (tgv de andromedotoxine) wordt de honing voor consumptie vrijgegeven". Mijn schoonmoeder heeft zich in dat land ooit een paar dagen verdiept in bijenprodukten omdat zij een theorie had over het mogelijke gebruik van was bij het decoreren van ceramiek, in een tijd dat er nog geen aanwijzingen voor bijenteelt/jacht in China en omgeving waren. Maar goed, daar gaat dit onderwerp niet over.

Eva Crane beschrijft (pag. 202 e.v.) een aantal onderzochte gevallen van vergiftiging door honing. Daarbij inbegrepen bladhoning. Het bovengenoemde andromedotoxine of varianten daarvan spelen daarbij regelmatig een rol. Het is aanwezig in rhodondendrons, en eigenlijk in de hele Ericacea familie.

Er zijn overigens in Zuid Amerika honingverzamelende wespen, die zeer in de belangstelling van de plaatselijke bevolking staan. Deze honing wordt als gif op pijlpunten gebruikt, waarmee het niveau van een natuurhobby wordt overstegen.
R.

[maartenkleijne]

In de wekelijkse column "Alledaagse Wetenschap" van de onvolprezen wetenschappelijke babbelaar Karel Knip werd een paar weken geleden gesproken over de 'giftigheid' van zilverlinde nectar. Ik heb dat toen niet gemeld omdat het me onzin leek.
Deze week kwam de overmijdelijke rectificatie, zoals gewoonlijk weer goed onderbouwd.
Ik neem dit over uit het NRC Handelsblad van heden:

"De bewering dat de nectar van de linde, in het bijzonder de zilverlinde, giftig zou zijn voor bijen en hommels is veel imkers in het verkeerde keelgat geschoten. Geen kwaadsprekerij over honing, geen heksenjacht op zilverlindes roepen zij, daar is geen enkele reden voor. Tegenover het keurige review artikel van Lynn Adler in Oikos (2000, vol. 91, blz 409, op internet) plaatsen zij artikelen van de Duitse hoogleraar dr. Bernard Surholt in wat minder bekende bladen. Het w erk is onder de titel 'Hummelsterben im Nektarloch' op internet samengevat. Surholt kon geen enkel giftig bestanddeel aantonen in de nectar van zilverlinde. Ook uit voederproeven, waarbij hommels de nectar kregen voorgeschoteld, kwam niets ongunstigs naar voren. Er is niets mis met de zilverlindenectar, meent hij.
Maar waarom vallen hommels dan wel als rijpe appels uit de zilverlinde, zodra die bloeit? Omdat de zilverlinde pas tot bloei komt aan het einde van de zogenoemkde june-gap (Nektarloch), een periode waarin een paar weken lang bijna geen nectar voor bijen hommels te vinden is. Als de zilverlinde gaat bloeien slepen de uitgehongerde hommels zich met hun laatste krachten naar de bloemen. Dan vallen ze dood naar beneden."

Tot zover Karel Knip. Zet je wel weer aan het denken. Waarom is de zilverlinde zo slim om net aan het einde van het 'Nektarloch' te gaan bloeien. Al die dode hommels en bijen op de boomschijf zijn natuurlijk wel een lekkere dierlijke bemesting voor het volgend jaar. Zo wordt ook wel het mechanism verklaard van de echt zwaar giftige bessen van het peperboompje: als een vogel zo dom is om er toch zijn buikje vol mee te proppen en er ter plekke in sterft, hebben de zaden volgend voorjaar een heel goede voedinsgbodem in het inmiddels verteerde vogellijkje.

[Frans vanTongeren]

Op de website van Jan Tempelman
http://www.xs4all.nl/~jtemp/index3.html#ned
staat het volgende artikel:
---
STERFTE VAN HOMMELS EN BIJEN ONDER LINDEBOMEN
drs Aad de Ruijter, Ambrosiushoeve
-
Onder bloeiende lindebomen worden in de nazomer vaak massaal stervende en dode hommels en bijen aangetroffen. Naar de oorzaken voor dit verschijnsel is de afgelopen jaren in Munster onderzoek gedaan door Dr Werner Ohlen van de Landwirtschaftskammer en door prof.dr. Surholt, Thomas Baal, Bernd Denker en Volkhard Riedel van de Wilhelms Universiteit.
De resultaten van dit onderzoek zijn zeer verrassend en van belang voor iedereen die in drachtverbetering is geinteresseerd.
Daarom hier een korte samenvatting van dit werk.
-
Het verschijnsel van massale sterfte van hommels en bijen onder bloeiende lindebomen is vaak geconstateerd en wordt regelmatig beschreven in de bijenbladen. De sterfte treedt vooral op bij laat bloeiende lindesoorten en wordt vooral gezien bij solitaire (alleen staande) bomen. De verklaringen tot nu toe over de oorzaak van dit verschijnsel spreken elkaar ten dele tegen. Onder andere door Berner en door Pinsdorf is als verklaring gegeven, dat de sterfte samenvalt met het afsterven van hommelvolken in de nazomer. Omdat zich in deze tijd van het jaar veel hommels bij bloeiende lindebomen bevinden, is het logisch dat daar ook veel hommels terechtkomen die een natuurlijke dood gestorven zijn. Een deel van de oude, verzwakte hommels zou ook slachtoffer worden van insekteneters. De sterfte zou volgens deze verklaring dus eigenlijk niets te maken hebben de lindeboom zelf. Een andere verklaring van onder andere Wasner was, dat lindenectar een voor hommels en bijen giftige suiker zou bevatten: mannose. Al in de dertiger jaren is aangetoond dat deze suiker giftig is voor deze insekten. Madel vond 1977 bij papierchromatografisch onderzoek aanwijzingen voor de aanwezigheid van deze suiker in lindenectar, maar de suiker is nooit echt aangetoond in hoeveelheden die de sterfte zou kunnen verklaren.
Door zorgvuldige waarnemingen en tellingen bij vier verschillende soorten lindebomen gedurende een aantal jaren hebben de onderzoekers geprobeerd vast te stellen hoe groot de dagelijkse sterfte is, welke insektensoorten vooral worden aangetroffen, of er uitwendige beschadigingen zichtbaar zijn aan de insekten en speciaal bij sociale insekten: welke kaste gevonden wordt (werksters, koninginnen of mannetjes) en wat de leeftijd van de gevonden dieren is. De vier onderzochte lindesoorten waren de zomerlinde, de winterlinde, de krimlinde en de zilverlinde.
Onder alle bloeiende lindebomen werden dode insekten gevonden. De maximale sterfte wordt ongeveer in het midden van de bloei bereikt. Bij de vroeg bloeiende zomer- en winterlinde was de sterfte gering, bij de later bloeiende krim- en zilverlinde was de sterfte groter en vooral bij alleen staande bomen massaal (meer dan 50 dode dieren per dag). Er werden vooral hommels gevonden, waarvan dan weer de aardhommels het meeste voorkwamen. Ongeveer 10% van de dode dieren waren honingbijen. Er werden hommelwerksters gevonden, mannetjes, maar ook jonge koninginnen. Voor zover de leeftijd bepaald kon worden, werd vastgesteld dat de meeste insekten tot de middelste leeftijdsklassen behoorden. Er werden dus weinig echt oude dieren gevonden en ook zeer jonge dieren kwamen weinig voor. Het percentage beschadigde dieren verschilde sterk van boom tot boom en van lokatie tot lokatie. Vooral koolmezen belaagden verzwakte hommels. Deze waarnemingen maken het onwaarschijnlijk dat het verschijnsel volledig verklaard kan worden als een natuurlijk afsterven van vooral hommelvolkjes. Dan zouden vooral oude werksters en mannetjes gevonden worden en zeker geen jonge koninginnen. Ook de gevonden honingbijen zijn op deze manier niet te verklaren. Vervolgens hebben de onderzoekers zich geconcentreerd op de nectar. Van verschillende lindesoorten werden met een micropipet monsters nectar genomen en gaschromatografisch onderzocht. In geen van de onderzochte monsters kon mannose of een andere giftige suiker worden aangetoond, ook niet in de nectar van bomen waaronder regelmatig dode insekten werden gevonden. Er waren geen opvallende verschillen tussen de verschillende soorten lindebomen. Ook in dode of stervende hommels kon geen mannose of een andere giftige suiker worden aangetoond.
Met voerproefjes is uiteindelijk geprobeerd vast te stellen of lindenectar giftig is voor aardhommels. Een groep van 30 hommels werd uitsluitend met lindenectar gevoerd. Er traden geen vergiftigingsverschijnselen op en de hommels leefden even lang als een groep hommels die met kristalsuiker werd gevoerd. Na afloop van de proef werden de hommels geanalyseerd. In de hommels werd geen mannose gevonden. Wanneer suikerwater met mannose aan hommels werd gevoerd, traden er wel vergiftigingsverschijnselen op en was de mannose ook na beeindiging van de proef in de hommels aan te tonen. Bij analyse van dode hommels die onder lindebomen gevonden waren, viel op dat er in de darm en in de haemolymphe (het bloed) zeer weinig suikers werden gevonden. Hommels die nog actief in de lindebomen aan het verzamelen waren hadden meer suiker in darm en bloed. Dat de op de grond vallende hommels bezig waren te verhongeren bleek, toen men deze hommels met zilverlindenectar voerde. In alle gevallen herstelden de hommels zich.
-
De conclusie uit het onderzoek is, dat lindenectar niet giftig is voor hommels of bijen. Ook laat bloeiende linden zijn goede drachtplanten die niet minder nectar leveren dan vroeg bloeiende linden. Dat er vooral onder laat bloeiende lindebomen insekten sterven is een gevolg van voedselconcurrentie. Laat in het seizoen bloeien er steeds minder drachtplanten. Vooral solitaire linden trekken uit de wijde omgeving insekten aan. De spoeling wordt dan erg dun en er wordt meer energie verbruikt bij het rondvliegen dan er in de vorm van nectar verzameld kan worden. De insekten verhongeren en worden ook nog eens door vogels en wespen belaagd. In een drachtarme periode kan hetzelfde verschijnsel ook bij kleine drachtveldjes met andere bloemen dan linde optreden.
De eindconclusie is, dat wanneer dode insekten onder bloeiende lindebomen worden aangetroffen, dit niet wordt opgelost door de bomen te kappen, maar juist door de dracht te verbeteren. Het aanplanten van meer linden vermindert de sterfte!
-
Kader: In het kader van het onder de aandacht brengen van drachtverbetering heeft de ANI ter gelegenheid van haar zestigjarig bestaan aan verschillende gemeenten een lindeboom aangeboden. Ook de Ambrosiushoeve heeft een vijftal lindebomen cadeau gekregen.
-
*Literatuur: W. Ohlen et al. Insektensterben unter buehenden Linden. Natur und Landschaft 69 (1994) Nr 3, S. 95-100
*Th. Baal et al. Die Ursachen des Massensterbens von Hummeln unter spaet bluehenden Linden. Natur und Landschaft 69 (1994) Nr 9, S. 412-418

[Frans vanTongeren]

PETER VAN DER MOLEN schreef ooit het artikel:
'DODE HOMMELS OP HET FIETSPAD'
http://www.bijenhouden.nl/forum/topic.asp?TOPIC_ID=14
(De , op zich interessante, discussie herhaalt zich ...!
Maar..rubriekbeheerders zouden dit dóór moeten hebben en bruggetjes moeten kunnen slaan, zodat er meer structuur in het imkerforum gaat komen.
J.P. slààt ze wel. Geen brug gaat hem te ver!)

[Frans vanTongeren]

Zojuist even, op de fiets, door het modderige pad naar het Joppekasteel gestoempt.
De zilverlindes met hun blankzilveren stam, bloeien en geuren volop. Insecten zoemen er en .. 'dooien' zag ik niet!