Ambrosius van Schiermonnikoog

[Huib Koel]

Wilde appels veroveren Schiermonnikoog

In het voorjaarsnummer van de Pomologische Vereniging Noord-Holland las ik een artikel overgenomen uit het Dagblad van het Noorden geschreven door Anko de Jong. Een positief verhaal over Schier.

Plotseling doken ze op langs de paden door de duinen op Schier: wilde appels.
Nergens in Nederland komt een zo omvangrijke concentratie van zaallingen voor, en waarschijnlijk zelfs niet in Europa. Getracht wordt uit de zaailingen een eigen 'eilandappel' te ontwikkelen.
Bloeiende wilde appels tegen een achtergrond van duinen en een vuurtoren, waar vind je dat anders dan op Schiermonnikoog. Oud-Schiermonikoger Thijs Visser (79), gepensioneerd pomoloog (fruitdeskundige), zou het niet weten. 'En het meest verrassende is wel dat de zaailingen, jong en oud, soms met de voeten in het water staan, of tussen struikgewas. Ik heb ze zelfs gevonden tussen twee berken in."
In 2001 werd het aantal wilde appelbomen geschat op zeker driehonderd. 'Een paar weken geleden ging ik weer een middag op zoek en ik vond er in een paar uur meer dan veertig nieuwe. Het werkelijke aantal zal nog veel hoger liggen."
Nederland is een land van monoculturen, met een enkel gewas op een vrij groot oppervlak. Dit is bijvoorbeeld het geval met dennenbossen en aardappelvelden, maar ook niet appelbomen. Zo kunnen de gewassen onder gecontroleerde omstandigheden groeien. 'Maar de appel komt van oorsprong uit de bossen van de Kaukasus', vertelt Visser. "Appels groeien van nature dus niet zoals ze in de Betuwe staan."
Een zaailing is een boompje dat groeit uit een van de pitten van een klokhuis. Is dit bijvoorbeeld van een Elstar, dan zal de zaailing erop lijken. maar een echte Elstar is het niet meer. 'Eigenlijk verschillen alle zaailingen van elkaar. Zie het maar als kinderen, die wel wat op de ouders lijken, maar die niet dezelfde zijn.’ Ze staan op eigen wortels en niet zoals in een boomgaard, op identieke stammen.

Klokhuizen
In zijn jeugd kwamen wilde appels niet voor op Schier; dat herinnert Visser zich heel goed. Maar in de jaren vijftig gebeurde er iets dat de wilde appel ruim baan gaf. op het eiland brak de konijnenziekte myxomatose uit. Vrijwel de volledige populatie van 150.000 tot 200.000 konijnen ging eraan ten onder. Appelzaailingen zijn een geliefd kostje van konijnen, maar de boompjes werden nu niet langer meer aangevreten.
Het kaartje dat Visser van de zaailingen maakte, laat zien dat ze vooral langs de paden en bij de camping voorkomen. Dat is niet toevallig. juist hier komen veel toeristen, die een appeltje eten en de klokhuizen achterlaten. Visser ziet dan ook een duidelijk verband met de groeiende welvaart - waardoor meer appels worden gegeten en met de opkomst van het toerisme.
Zo moeten in de loop der jaren vele tienduizenden pitten van vele duizenden klokhuizen in de eilander natuur terecht zijn gekomen. Want volgens de berekeningen van Visser zijn minstens tienduizend klokhuizen nodig om een enkele zaailing succesvol te laten groeien. Dat ze afkomstig zijn van consumptieappels blijkt uit de aangetroffen soorten: Golden Delicious, Benoni, James Grieves, Granny Smith en sinds 1988 de Elstar.
Er is nóg een voorwaarde voor het succes van de wilde appel op Schier: een zekere ongevoeligheid tegen ziekten en plagen. 'Ook dat is verrassend: alles wat er staat heeft een behoorlijke resistentie, anders zouden ze er niet staan.’ Visser noemt dit 'veldresistentie', die het blad nagenoeg ongevoelig maakt voor schimmels. 'Als je dat met cultuurpitten zou willen bereiken, zou het je miljoenen euro's en zeker tien jaar kosten om te bereiken wat je nu op Schier tegenkomt."

Kalk
Dat de wilde appel juist op Schier voorkomt. en bijvoorbeeld weinig op Ameland, heeft te maken met de ondergrond. De grond op Schier is rijk aan kalk. De appelboom gedijt daar goed op. Bovendien is de lucht rijk aan stikstof. een,gevolg van verontreiniging, die voor het appelblad juist hee

[maartenkleijne]

Vorige zomer -meen ik- stond er in de weekendbijlage van de volkskrant een groot artikel over de Schier appels. Daarbij stond een professionele appelveredelaar centraal. In dat artikel werd 1 ras genoemd dat al in het stadium verkeert van gevorderde reproductie, vooral geschikt voor biologische teelt. In dat artikel werd vooral gesproken over het aspect van Schier als natuurlijke proeftuin: alleen appels met goede resistentie kunnen op deze manier opgroeien.
Op Vlieland is trouwens ook vrij veel opslag van 'wilde' apppels.
De echte wilde appel is in Nederland vrijwel uitgestorven vooral omdat ze lange tijd verplicht vernietigd werden als dragers van ziektes zoals schurft. Voor de bijen zou het heel fijn zijn als deze waddentrend zich ook op de wal doorzet. Door het huidige bosbeheer waarbij de humus in de bosgrond sterk toeneemt zou dat best eens kunnen. Appels hebben inderdaad een voorkeur voor kalk maar als er genoeg humus is, wordt de verzuring omgekeerd door binding van kalk uit het regenwater.

[Harmen vd Ende]

Beste Huub,

Leuk stuk over de appeltjes van Schier, zo zie je maar, wij staan er nooit bij stil. Bij ons op Terschelling staan ze ook gewoon in de duinen langs de fietspaden. Er zitten trouwens ook peren bij. Ik ben vanmiddag even wezen kijken waar mijn Landje is waar ik mijn bijen en volkstuin hou. Ik heb in de gauwigheid zo'n 30 bomen geteld Maar dat ze zo speciaal zijn wist ik niet, wat ik wel weet dat wij ieder najaar appeltjes gaan plukken voor appelmoes en taart. Ik woon hier nu zo'n tien jaar en we weten al waar we de lekkere en grote appeltjes moeten vinden. Meestal zijn het er ontzettend veel.
Ik vind het leuk om dit soort dingen uit de natuur te halen. We plukken natuurlijk ook cranberry's, duindoorn bessen, tamme kastanjes, flierbessen, bramen, paddestoelen. Ik denk dat veel mensen die niet meer met in de natuur leven hier ver vanaf staan. Ik had laatst een paar neefjes op visite en die wisten niet dat je zoveel dingen uit de natuur kan eten dus gaf ik hun een appeltje uit het duin, en de reaktie was: ik lust hem niet er zit een vlekje op die appel, ik heb ze liever van de groenteboer...
Nou moet ik eerlijk toegeven dat ik vind dat ik een van de 4000 gelukkigsvogels ben die op dit mooie eiland mag wonen!!
Als ze in bloei staan stuur nog een foto naar het Forum

met vriendelijke groeten
Harmen

[Huib Koel]

Mijn achtertuin grenst aan de oude trambaan van Amsterdam via Haarlem naar Zandvoort. De eerste tram van Nederland, de blauwe tram, reed over dit traject. Ik meen tot 1960.
Nu is het een fietspad dat veel gebruikt wordt door de strandgangers en die eten al fietsend ook nog wel eens een appeltje.
Vanuit Aerdenhout is het zo'n vier kilometer door de duinen. Ik ken één appelboomje maar of die appels geeft, daar ga ik dit jaar eens op letten. En anders is het een leuk object voor een ent-test.

Zijn er in Zeeland ook zulke wilde appeltjes voor de dorst?

Huib Koel

Bijgewerkt door - Huib Koel op 27/02/2003 15:35:50

[maartenkleijne]

Op de kleinere waddeneilenden is destijds door de myxomatose de konijnenstand voldoende gedecimeerd om opslag van wilde appels mogeloijk te maken. In de duinen en elders op de 'wal' is dat pas in de jaren 90 zover gekomen dat opslag van bomen die konijnen in principe lusten, mogelijk is geworden, dit dankzij weer een nieuw konijnenvirus dat de laatste konijnen verder heeft gedecimeerd, zozeer dat gevreesd wordt dat de konijnen op veel plaatsen kunnen uitsterven.
Een eventuele appelboom langs jouw fietspad, Huib, is w.s. een toevalstreffer die b.v. midden in een braambosje is opgekomen waar de konijnen niet bij kunnen. Het wordt pas leuk voor telers als er vele staan zodat degene die ziekteresistent lijken te zijn kunnen worden uitgselecteerd om op proef te enten.
In de rest van Nederland onstaan er kansen voor dit soort opslag als door het modernere natuurbeheer het braamstruweel drastisch toeneemt zodat opslag daartussen niet alleen door konijnen maar ook door reeeen met rust wordt gelaten. Reeen zijn net als konijnen dol op dit soort eten.

[Frans vanTongeren]

Maarten schreef:
Appels hebben inderdaad een voorkeur voor kalk maar als er genoeg humus is, wordt de verzuring omgekeerd door binding van kalk uit het regenwater.
Kalk zit toch niet in regenwater....!

[maartenkleijne]

We leven in een zeeklimaat, Frans , dat wil zeggen dat er altijd kalk van zee in de lucht zit. In regenwater niet genoeg om het hard te maken, maar wel genoeg om een flinke hoeveelheid per jaar per HA neer te laten komen, laat staan door de jaren heen. Normaal heb je daar niets aan omdat het meteen naar het grondwater wegstroomt. Maar als een zich gezond ontwikkelende vegetatie het meteen opneemt, wordt de bodem elk jaar iets kalkrijker. Je kunt dat heel goed zien als je wat bosplanten plant in een bos met een dikke laag zure, dorre bladeren. Eerst sterven ze bijna door de te zure bodem, na een paar jaar gaan ze meer tot leven komen en na 5 of 10 jaar beginnen ze uitbundig te groeien en te bloeien. Het laatste is natuurlijk essentieel want dat betekent ook zaadzetting en selectie van een ras dat het ter plekke goed doet. Uiteindelijk wordt het hele bos minder zuur een bloemrijker.
Je kunt datzelfde niet bereiken door kalk te strooien, want dat gaat b.v. in combinatie met de zure omgeving aluminium oplossen en dan is het middel erger dan de kwaal.

[wilde]

Maarten,
Als plantenliefhebber weet ik dat er kalkminnende en zuurminnende planten zijn. De vestiging van planten in de natuur gaat spontaan op de plaatsen die geschikt zijn. In jouw theorie zou ik denken, dat na verloop van tijd alles kalkrijk zou zijn. Dat is echter beslist niet het geval, gelukkig maar, anders was het al lang een eenheidsworst geworden. Kijk je naar de duinen, dan is de meeste kalk afkomstig van schelpenresiduen en niet uit neerslag. Bij andere kalkrijke gebieden, zoals bijvoorbeeld de Limburgse mergelgronden en de Ardennenrotsheuvels, is de kalk aanwezig uit opslag van voormalige zee-bodems. Dat blijkt ook uit de fossiele vondsten. Kalkrijke gronden zijn in onze omgeving meestal herkenbaar aan de veel rijkere plantengroei.

Toch zijn er binnen plantenfamilies grote verschillen in gewenste standplaats. Bij de orchideën zie je bijvoorbeeld de rietorchis, vleeskleurige orchis en de moeraswespenorchis bij voorkeur op zure gronden staan. De brede wespenorchis, aangebrande orchis, muggenorchis, hommelorchis, bijenorchis, bruine orchis en nog veel meer, hebben alle een sterke voorkeur voor kalkrijke bodems.

Je bomen- en plantenverhaal begrijp ik daarom niet goed.
Groeten, Albert

[maartenkleijne]

Je hebt volkomen gelijk met je opmerkingen. Maar toch.
Kalkrijke standplaatsen zijn ook plekken waar kalkminnaars kunnen groeien omdat ze overal elders direct overwoekerd worden door snelle groeiers. Hetzelfde geldt voor 'zuurminnende' planten maar dan omgekeerd. Specialisten zijn meestal langzame groeiers die op andere plaatsen de concurrentie niet aan kunnen.
In een vruchtbare tuin met veel humus en een tuinman die goed wiedt, kan vrijwel alles groeien. Een appel kan in principe overal groeien als het maar niet al te zuur is en hij niet vroegtijdig wordt opgevreten.
Er zijn b.v. ook oude, kalkarme duinen, niet dat daar nooit schelpen in zaten maar omdat de kalk verteerd is en uitgespoeld, omdat er niet voldoende vegetatie was om de oplossende kalk in de kringloop te houden.
In Limburg op mergelgrond met veel kalk en een hoge PH gaat de PH juist dalen als er een rijke vegetatie met veel humus ontstaat.
Zure kalkarme gronden kunnen alleen bestaan als alle kalk elk jaar weer stelselmatig wordt uitgespoeld.
In stikstofrijke grond kunnen bijna alle planten supergoed groeien maar ze krijgen geen kans want de echte stikstofminnaars overwoekeren alles. De meest zeker manier om distels om zevenblad uit je tuin te krijgen is een paar jaar niet mesten.
Bij planten is het allemaal relatief simpel maar gezonde bijen kweken is heel wat moeilijker.

[wilde]

Maarten, wij lijken het eens te kunnen zijn. De duinen die je noemt zijn in mijn omgeving een mooi voorbeeld. De zeer jonge duinen met pionierplanten en de 'gewone' jonge duinen van een paar honderd jaar oud ( de hoge duinen) komen voor naast de afgeplatte uitgewaterde minder kalkrijke oude duinen. Juist in deze laatste duinen komt bij ons ook de verwilderde appel voor. De meeste in het zg. binnenduin waar ook eik, berk en meidoorn staan. Op enkele permanent natte plekjes kun je wat orchideën vinden als de gevlekte orchis en de vleeskleurige orchis, maar ze zijn op enkele handen te tellen. De aanwezigheid van dit soort planten geeft goede indicaties van de gesteldheid van een terrein. Vermoedelijk is het niet zuur genoeg. Het water, dat er vele jaren is gewonnen, was zeer hard.
De jongere duinen hebben gemiddeld een veel grotere plantenrijkdom. Daar zie je bijv. de blauwe zeedistel en andere schoonheden.

Een ander nabijgelegen natuurgebied op 500 meter van de Noordzee laat duizenden orchdeën, maar ook bijv. parnassia zien vanaf half juni; de parnassia pas in agugustus. Het betreft daar een kleibank met dunne zandlaag: een voormalige buitendijkse zandplaat. Staatsbosbeheer maait het terrein 1 keer per jaar en voert het maaisel af om verrijking van de bodem te voorkomen. De klei zorgt voor de natte voeten van de planten. Ik neem aan dat het een zuur milieu is, maar dat kan denk ik alleen als er weinig kalk is, want uitspoeling vindt door de vette kleilaag niet plaats. Hoe het ook zij, er staan heel veel bijzondere planten op een vrij toegankelijk terrein en het is een genot om er een poos te vertoeven. Het terrein leent zich uitstekend voor excursies. De KNNV, waar ik lid van ben, komt er regelmatig, ook voor vogels, o.a. nachtegaal, sprinkhaanzanger en wielewaal.
Ik houd er over op, want het is eigenlijk een beetje een non-topic. Het gaat niet meer over bijen.
Groeten, Albert