Kieskeurige steenhommels

[Wim Vos]

Vorig jaar had ik 3 kistjes geprepareerd om een hommelkoningin in te huisvesten.
Dat lukte best aardig. Een boomhommel en een aardhommel konden het aangebodene wel waarderen en zag ik een aantal dagen regelmatig vliegen. Helaas leefden ze beide niet lang. Ten prooi aan een vogel?

In het derde kastje heb ik verschillende malen een steenhommel ingevoerd. Deze hadden echter totaal geen belangstelling voor het gebodene.

Uiteindelijk had ik helaas geen hommelnest vorig jaar.

Om de kans op succes wat te vergroten heb ik het dit jaar wat grootschaliger aangepakt en 8 nesten geprepareerd. In verband met de inrichting ervan ben ik bij een hondentrimmer langs geweest en heb ik een zak haar opgehaald. Daarmee kon ik alle nestruimten ruimschoots bekleden en zodoende erg aantrekkelijk maken. In de ogen van aardhommels was mijn werk wel voldoende. 5 aardhommelkoninginnen zijn momenteel actief. De twee steenhommels die ik heb ingevoerd toonden echter niet de geringste belangstelling en gingen er als een speer vandoor toen ik ze, na een half uurtje te hebben opgesloten, weer vrijliet.

De nestkastjes zijn ongeveer 18 cm in het vierkant, van karton en staan in een houten kistje. Onderin de nesten ligt wat stro, daarop gedroogd gras, daarop mos en daarop hondenhaar. De hommels duiken onder de wol en bouwen daar hun nest. In eerste instantie niet zichtbaar.

Ik vraag me af waarom de steenhommels geen belangstelling hebben. Uiteraard let ik erop om alleen nestzoekende hommels te vangen. Weet iemand of de steenhommel nog speciale wensen heeft ten aanzien van de aankleding of ligging van de woning?

Groet,
Wim

[Frans vanTongeren]

Dag Wim,
Die hommels hebben belangstelling voor een nest van.. turfstrooisel !

[Wim Vos]

Bedankt voor de tip Frans,
ik ga morgen direct een zakje halen.
Hopelijk vang ik er een de komende dagen.

[Bart de Coo]

Hallo,

Ook ik had een probleem met een steenhommelkoningin, maar ook met een aardhommelkoningin. Ik heb dit jaar voor het eerst een hommelkastje in de tuin staan en ik probeer er uit alle macht een moer in te krijgen. Vandaag deed ik geloof ik poging nummer zeven met een aardhommel. Alle informatie haal ik van de site van Albert de Wilde en de twee grote Duitse sites hummelschutz.de en hymenoptera.de. Bovendien heb ik 'Hummeln' van Von Hagen op mijn nachtkastje liggen. Dit even om je ervan te overtuigen dat ik mijn huiswerk gedaan heb.

Gisteren ving ik dus een zoekende steenhommelmoer, liet haar in mijn gereedstaande kast lopen, had nota bene het vertrouwde legoblokje met suikerstroop erin staan en inderdaad, ze kwam voorzichtig naarbuiten, inspecteerde het vliegplankje en vloog in langzaam groter wordende cirkels weg. Maar 's avonds laat: niets meer. Dus ik de volgende dag uit mijn werk gauw weer een zoekend (aardhommel-)moertje gevangen, laten inlopen en weer het vertrouwde beeld: prachtige, kenmerkende oriëntatievlucht voor de kast en 's avonds laat, geen leven meer daarbinnen.

Is er nog hoop voor mij? Kan het zijn dat ze een nachtje elders overnachten om de volgende dag weer terug te keren? Of heb ik gewoon pech gehad en zijn ze ten prooi gevallen aan vogels, vleermuizen, katten, auto's of woedende buren?

Groet,

Bart

[Wim Vos]

Hallo Bart,

Ik denk dat er wel hoop voor je is. Ik had dezelfde ervaring een poosje geleden.
Met succes 2 aardhommels ingevoerd, en de dag daarna niet meer gezien na een uur observeren. Toch wilde ik weten of ze er waren, dus ´s avonds laat met de zaklamp in het doosje kijken. Niks te zien. Het (honden)haar opgetild, het mos ook, onder het gras gekeken, maar niks te zien. Die zijn dus ook gesneuveld was mijn conclusie. Echter, de dag daarop zag ik tot mijn verbazing een hommel thuis komen. En later de tweede ook. Ze duiken in het nest dus ver weg, Je vindt ze niet.

Momenteel heb ik 5 actieve hommels, hoop ik. Vandaag in elk geval 1 gezien. De `oudste` is al twee weken in de weer. Ik zag haar vandaag wegvliegen en kon niet nalaten om even in het nest te kijken. Voorzichtig wat haar weghalen, niks te zien, mos weghalen, niks te zien. Toen ben ik maar gestopt, bang om wat te beschadigen of het nest te veel overhoop te halen. Maar ik ga er maar van uit dat ze niet twee weken heeft zitten relaxen daarbinnen.

Als je dus geen leven aantreft daarbinnen dan kan het dus nog reuze meevallen is mijn ervaring.

Overigens, heb jij, zoals Frans adviseerde, turfmolm in het nest?
Bij jou willen de steenhommels blijkbaar wel graag blijven.

[Bart de Coo]

Wim,

Ik hoop vurig dat je gelijk hebt. Geduld is nu een schone zaak dus.

Maar nog even over die steenhommels. We moeten er wel van uit gaan dat de steenhommelmoer inderdaad graag wilde blijven bij mij, gezien de oriëntatievlucht die ze maakte. (Nogmaals, ik heb haar nog niet teruggezien!)

Ik heb een vierkante kast in de tuin staan van ongeveer 3X een rekenlineaal, als je begrijpt wat ik bedoel. Dus 0ngeveer 30, bij 30, bij 30. Ik heb er een grote tegel bovenop liggen, omdat ik geen timmerman ben en bovendien veel te lui om een mooi, passend deksel in elkaar te zetten. De kast heeft iets boven het midden een vlieggat zitten met een doorsnee van 1,6 mm. Dat is erg klein, maar ik had een pvc-pijpje met die doorsnee en op de site van Albert de Wilde las ik dat Koppert uit Berkel en Rodenrijs de aardhommels huisvest in dozen met een vlieggat van die doorsnee: 1,6 mm dus. Het pijpje is wel kort: hoogstens vier centimeter.

Ik heb de kast tot iets onder het vlieggat gevuld met fijn zaagsel uit de dierenwinkel. Van dat spul dat je hamsterkooitjes zou gooien. Daar bovenop ligt een losgetrokken dot honden- en kattenharen van mijn schoonzus, een dierenartsassistente. (Binnenstappen bij een hondentrimsalon vind ik ook geniaal trouwens!) Over de dot haren ligt een kartonnen doosje dat ik aan de bovenkant veelvuldig doorboord heb. Het doosje is ongeveer 10 centimeter hoog en breed en 20 centimeter lang. Kennelijk is dit een recept waar de steenhommel wel mee kan leven. O ja, de kast staat op de grond in een zeer schaduwrijk hoekje. Geen donkere, natte hoek op het noorden, maar schaduwrijk, met de opening op het zuiden.

Zoals je ziet, gebruik ik geen turfmolm. Ik heb de kast met zaagsel gevuld, omdat de Duitsers het telkens hebben over 'Kleintierstreu'. Ik vraag me op mijn beurt weer af waar Frans van Tongeren dat idee van die turfmolm vandaan haalt, omdat ik op dit moment de boekjes en de sites fanatiek zit uit te pluizen: dat turfmolmverhaal kom ik nergens tegen, behalve in een hoofdstuk in 'Hummeln' over het inwinteren van moeren. Dat zou je volgens Von Hagen met turfmolm kunnen doen. Maar de steenhommel, zeggen alle bronnen, laten zich gemakkelijk huisvesten. Dus Frans, hoe kom je bij turfmolm?

Groet,

Bart de Coo

[Frans vanTongeren]

Dag Bart,
Lees het volgende stukje maar eens..;je komt de turfmolm vast wel tegen !
*
Berichten - 07/01/2001 : 15:24:54
---------------------------------------------------------------------
HOMMELS KWEKEN VOOR DE GLASTUINBOUW
In het aprilnummer van de Vliegplank heeft U een en ander kunnen lezen over Biologische Gewasbescherming in kassen. U heeft daar kunnen lezen dat de firma Koppert uit Berkel en Rodenrijs, de kwekers af kan helpen van ongewenste plaagorganismen in hun gewassen, door hen op bestelling, allerlei knokploeg-insekten te leveren.
Sinds 1989 legt de firma zich ook toe op het kweken van HOMMELS. Die kunnen door kwekers worden ingezet voor de bestuiving van tomaten en paprika's.
Hommels behoren tot de hoofdafdeling der Geleedpotigen, de klasse der Insekten, de orde der Vliesvleugeligen, de onderorde der Sessiliventris(zij, die een breed aangezet achterlijf hebben), de familie der Bij-achtigen en het geslacht der Hommels. In Nederland komen ongeveer 20 soorten voor. Als deze systematiek van het dierenrijk, U wat zwaar op de maag is gevallen, neem dan even een licht verteerbaar tomaatje!.
Hommels zijn zeer effectieve bestuivers. Al bij 5 graden vliegen ze uit.(Bijen pas bij 10 graden) Regen, wind en bewolking hebben weinig invloed op hun activiteit. (Bijen vliegen niet meer bij windkracht 7 en/of een bewolking van 70%) Tenslotte vliegen hommels, bij gebruik in kassen, niet massaal naar buiten op zoek naar goede voedselbronnen, indien de kassen worden ge-lucht. Hommels kunnen elkaar namelijk niet meedelen, waar zich een aantrekkelijke voedselbron bevindt. Bovendien bezoeken hommels meer bloemen per uitstapje dan bijen doen en komen ze beter in contact met meeldraden en stempels. Door al deze goede eigenschappen zijn hommels zeer gezien in de kassen. De hommels besparen de kwekers vele uren arbeid, doordat ze het bestuiven van hem overnemen en hij niet meer 2 tot 3 keer per week met een trilapparaat langs de tomatenplanten hoeft te slenteren, om het stuifmeel uit de bloemen te trillen. Een hommel klemt zich aan de meeldraden vast met haar kaken, als zij een bloem bezoekt. Die meeldraden gaan dan bruin verkleuren en de kweker kan daaraan zien of de hommel de bloem heeft bevrucht.
Koppert maakt voor het bestuivingswerk gebruik van AARDHOMMELS. De bombus terrestris is zwart met een witte of vuilgele achterlijfspunt. Op de voorzijde van zowel borststuk als achterlijf, loopt een gele dwarsband.
Koninginnen en werksters zijn van elkaar te onderscheiden door hun verschil in grootte. De koningin heeft een lengte van 20 tot 23 mm. Werksters zijn 11 tot 17 mm lang en darren zijn ongeveer even lang als de werksters, maar hebben bredere vleugels. De mannen zijn ongewapend.
Het kweken van een hommelvolk gaat bij Koppert als volgt: Nadat de bevruchte koningin in een kastje is geplaatst, gaat zij een ovaalvormige pot van was bouwen. In die pot slaat zij suikerwater op, dat haar door de firma geheel gratis wordt verstrekt. Ze krijgt ook stuifmeel toegediend en daar maakt ze kleine bolletjes van. Op die stuifmeelbolletjes knutselt ze cellen van was. Daarin legt ze 4 tot 10 eieren. Dan gaat ze op het broedsel liggen en houdt dat warm(30 tot 32 graden). Tijdens het broeden snoept ze af en toe uit de suikerpot. Als de eieren uitgekomen zijn, kunnen de larven zich voeden met stuifmeel(daar liggen ze immers boven op). De larven gaan zich verpoppen en daaruit ontstaan dan werksters. Op de achtergebleven cocons van de poppen, bouwt de koningin direct nieuwe cellen van was om daar weer eieren in te gaan leggen. Het wordt daar dus wel een zooitje. De tweede generatie wordt mede verzorgd door de eerste. De koningin blijft vorstelijk thuis en legt zich uitsluitend toe op het leggen van eieren.
Dan komt Koppert langs en plaatst de kast bij een kweker die daar 18 cent per m2 per maand, voor betaald. Na drie maanden is de fut er bij de koningin uit. Uit haar laatste bevruchte eieren zullen koninginnen worden geboren. Daarna legt ze nog wat onbevruchte eitjes waar dus darren uit voort zullen komen. Ook de werksters zijn hun braafheid zat. Ze gaan zelf ook eieren leggen en eten uit koninginnen-nijd, elkaars eieren en ook die van de koningin op.
Dan komt Koppert weer langs. Hij overziet het treurig schouwspel, zet een nieuwe kast neer en neemt de oude mee. De jonge darren denken helemaal niet aan stuifmeel halen. Zij denken alleen aan de liefde. Zij paren met de jonge koninginnnen en Koppert moet daar weet van hebben, maar hij doet niets aan deze bandeloosheid. Hij bevrijdt de bevruchte jonge koninginnen uit de kast en geeft de dames gelegenheid, zich elders in turfmolm in te graven voor de winterslaap. Dan vult hij bakjes met een ingesluimerde koningin in turfmolm en zet de doosjes, met hun kostbare last, daarna in de koelcel. Als in januari de kweker weer voor de deur staat om een hommelvolk op te komen halen, gaat Koppert naar de koelcel, haalt er een bakje uit en plaatst dat in een hommelkast. De ko-ningin kruipt uit de turfmolm, denkt dat het half maart is en begint haar eieren te leggen. Als er ongeveer 30 werksters zijn geboren, brengt Koppert het volkje naar de kas van de kweker(die wel erg lang heeft moeten wachten) en de geschiedenis herhaalt zich.
Al met al...,lijkt het me nog een heel gehommel!
Ik blijf mijn tomaten maar bestuiven met bijen uit eigen kweek.

Frans van TongerenGeraadpleegde literatuur: N.R.C. van 6-5-'91, Volks-krant van 14-2-'92 en de folder "Natupol Natuurlijke Bestuiving seizoen 1991-1992" van de firma Koppert uit Berkel en Rodenrijs

[Wim Vos]

Frans,
ik heb genoten van het prachtige verhaal wat jij hier weer even hebt neerzet.
Wat betreft het turfmolm gedeelte begrijp ik dat Koppert het gebruikt om de koninginnen door de kunstmatige winter heen te helpen. De hommel kruipt eruit in het (ogenschijnlijke) voorjaar en begint een nest. Dit sluit aan bij wat Bart schrijft over de rol van turfmolm. Een hommelkoningin overwintert graag in zo´n omgeving. Het lijkt me niet echt nodig om de turfmolm ook in het nest aan te bieden.

groet,
Wim