bomen rond een boerderij

[Frans vanTongeren]

In de PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT VAN 13-12-'02 schreef

GERARD SMALLEGANGE
het volgende artikel:
-
Bomen rond een boerderij

Honderd jaar geleden trof je in Zeeland nooit een boerenerf aan zonder notenbomen of een serie van die (okker)noten. Noten hoorden er eenvoudigweg bij. Het waren en zijn lekkere vruchten die je vele maanden kunt bewaren, al zijn ze in verse (natte) staat volgens mij nog het lekkerst. De noten staan ook aan de basis van een notenlikeur, die eenvoudig te maken is.
De noten, althans de bolsters en de schillen, dienden tevens als (bruine) verfstof voor de schapenwol van de boerin en haar personeel. Maar de vruchten zelf waren toch het belangrijkste. Ik denk dat iedere (voormalige) erfbewoner van boven de vijftig nog wel herinneringen heeft aan lange winteravonden om de grote tafel onder de olielamp met de blinden of luiken goed gesloten. Zo rond een uur of negen als er nog iets gedronken werd, kwam je moeder met een grote schaal vol noten, voornamelijk okker(wal)noten met wat kleine hazelnoten er tussen. Bovenop lagen een paar notenkrakers. Het kleed ging van de tafel, er kwam nog een schaal met ongepelde olienootjes (pinda`s zeggen we nu) en het feest van kraken, pellen, eten en drinken kon beginnen. Zulks onder het beperkte maar gezellige gele schijnsel van de olielamp en het geronk van de kachel.
Notenbomen zijn mooie en sierlijke bomen die zolang we weten een plaats hebben (gehad) op het Zeeuwse boerenerf. Hun luchtige bladerdek laat het licht mooi gezeefd door. De geur van de notenboom (vooral de bladeren) zorgt ervoor dat er onder zijn kroon geen insecten voorkomen. Vandaar dat er vroeger in zoveel weides ook een notenboom stond; daar kon het vee te allen tijde insectenvrij schuilen. Voor mensen op het erf die aan het einde van een warme, broeierige zomeravond ook rustig op hun stoel of bankje willen uitrusten zonder stekende muggen, is er ook maar één goede plaats: onder de notenboom (of lindeboom). Want ook de linde heeft die insectenwerende eigenschap.
Het laatste, onbekend gebleven, aspect van de notenboom is zijn goede hout. Met name voor geweerkolven is notenhout onmisbaar. Vandaar dat het tot ongeveer 1900 bij wet in Zeeland verplicht was voor iedere boer om een notenboom op z`n erf te hebben. Want als er eens oorlog kwam, hadden we veel geweerkolven nodig... In de ons omringende landen waren er soortgelijke wetten. In grote delen van Duitsland hebben zulke wetten het zelfs uitgehouden tot na de Tweede Wereldoorlog. Maar ja, Duitsers voerden ook veel vaker oorlog dan wij.
Bomen op en rond de Zeeuwse erven hadden vaak een tweeledig of zelfs meerledig doel. Ze waren er voor de sier, en hadden tevens een nutsfunctie, of omgekeerd natuurlijk. De bomen die om het erf heen stonden, olmen, essen, populieren en wilgen, hadden allemaal zo`n dubbelfunctie. Ze stonden er voor de sier, ze hielden de gebouwen - vooral de kwetsbare schuur met rieten dak - uit de wind en hun hout werd voor een scala aan functies gebruikt. Olmen voor de boerenwagens, essen voor stelen en lamoenen, populieren als brandstof en vloeren (wagens), wilgen als geriefhout.
Bovendien had/heeft het wilgenhout de functie van medicijn voor het vee. Zieke dieren werden wilgentakken voorgelegd. In de wilgenbast zit salicylzuur, nog steeds het belangrijkste bestanddeel van de aspirine, een goede en snelwerkende pijnstiller dus. Exact hetzelfde geldt voor de kastanjeboom die gewoonlijk naast het hek de toegang siert naar het Zeeuwse erf. Z`n bladeren en de jonge kastanjes werden als medicijn gebruikt bij paarden die koliek hadden.
Onheil
Een puur symbolische functie hadden de twee taxussen die vanouds aan weerszijden van de voordeur stonden. Weliswaar is het uiterst traag groeiende hout van de taxus heel bruikbaar - het werd in de Middeleeuwen gebruikt om de bogen voor de boogschutters te vervaardigen - maar bij ons had die taxusboom bij de voordeur<