Verslag Nosema ceranae onderzoek Texel

[Romée van der Zee]

Recent is door het Nederlands Centrum voor Bijenonderzoek een rapport uitgebracht over de verspreiding van Nosema ceranae over de bijenvolken op Texel. Het rapport kan in pdf formaat worden gedownload op http://www.beefriends.org

Hieronder een samenvatting

Binnen en buiten Nederland treedt de laatste jaren massale sterfte van bijenvolken op. Die sterfte wordt wel toegeschreven aan het gelijktijdig aanwezig zijn van de parasitaire mijt Varroa destructor en diverse bijenvirussen. Met name Spaans onderzoek wijst daarnaast op de mogelijke rol van de eencellige microsporiede Nosema ceranae, die alleen dan wel in combinatie met dezelfde virussen eenzelfde effect zou hebben.
Ons landelijk onderzoek naar de omvang van deze sterfte, uitgevoerd sedert 2003, liet zien dat de waddeneilanden van deze sterfte waren gevrijwaard, ondanks de aanwezigheid van de mijt Varroa destructor in deze volken. Op Terschelling nam in 2007 de sterfte plotseling toe tot 27 procent van de volken. Geconstateerd werd dat dit samenhing met het verschijnen van Nosema ceranae op het eiland, vermoedelijk via transporten van bijen vanaf het vasteland[1]. Op Texel werd dezelfde parasiet, bij een beperkte bemonstering van de bijenstanden, in mei 2008 voor het eerst aangetroffen. De bijen van Texel nemen een bijzondere plaats in, omdat hier de oorspronkelijke '˜zwarte bij', het ras Apis mellifera mellifera, nog in de voor Nederland meest zuivere vorm aanwezig is [2]. Gezien de sterke achteruitgang in genetische variatie van honingbijen in Europa zouden zulke populaties bescherming verdienen.
Dit alles leidde tot de volgende vragen:
1) hoe omvangrijk is de besmetting van bijenvolken op Texel met Nosema ceranae?
2) is het mogelijk door verwijdering van een beperkt aantal besmette volken het eiland weer vrij te maken van deze nieuwe parasiet?
3) gezien het feit dat transport van bijenvolken vanaf het vasteland naar Texel via de APV niet is toegestaan, hoe kan de ziekte het eiland hebben bereikt en hoe zal een eventuele uitbreiding verlopen?
Het Ministerie van LNV heeft het onderzoek naar deze vragen in handen gegeven van de stichting Nederlands Centrum voor Bijenonderzoek. In juli 2008 werden alle nog niet onderzochte volken op het eiland bemonsterd. Uit de in Spanje uitgevoerde DNA-analyse bleek, dat intussen het percentage besmette volken was toegenomen tot 43 %. Verwijdering van besmette volken heeft dus geen zin meer. Er zijn meerdere zwaar besmette bijenstanden aangetroffen. Een daarvan wordt als primaire bron van besmetting gezien. Vanuit deze besmette volken kan de parasiet bijenvolken op naburige bijenstanden zijn binnengedrongen.
Besmetting van naburige standen en de daaropvolgende toename van de besmetting op deze standen lijkt zich in korte tijd te kunnen voltrekken.
Sommige imkers op Texel zijn daar niet woonachtig. Zij hebben elders in Nederland ook bijenvolken. Uitwisseling van lege kasten, moerkooitjes en raten(door imkers wordt voor raten de term ramen gebruikt), besmet met sporen van Nosema ceranae, lijkt de oorzaak te zijn van de verschijning van deze nieuwe parasiet in de bijenvolken van Texel.

[LWPisa]

Merci Romee!

Wat was/is de sterfte van Texel?

Ik ben benieuwd, het is een mooie test case voor een geisoleerde populatie van die grootte, of ze genoeg (genetische) variatie hebben om niet uit te sterven. Met een beetje geluk blijven er genoeg over hoop ik. Als ze niet uitsterven zou men op Texel een "tolerante" bij kunnen fokken voor de verkoop () als dat goed wordt aangepakt...

L

[Jelte Pieter Dijkstra]

Hoi Romee,
je schrijft:

Ons landelijk onderzoek naar de omvang van deze sterfte, uitgevoerd sedert 2003, liet zien dat de waddeneilanden van deze sterfte waren gevrijwaard, ondanks de aanwezigheid van de mijt Varroa destructor in deze volken

Maar hoe zit het dan met Schier? Stichting Carnicateelt Schiermonnikoog had meende ik als eerste imkerij (in Nederland) zo,n beetje met massale bijensterfte (ccd achtig) te maken.

JP

[Romée van der Zee]

Hoi Lennard
De wintersterfte op Texel was afgelopen voorjaar verwaarloosbaar (0,5%).
Voor selectie is de populatie groot genoeg, wie weet krijgen ze er ooit eens zin in om te selecteren.

Hoi Jelte Pieter,
De bijensterfte op Schier was in 2002, zoals je kon lezen. Daarna is de bijensterfte in de opnieuw opgebouwde populatie (2003) - met enige variatie - altijd onder de 10%. Ik kan hier wel melden dat dit het enige eiland is (met een vaste populatie bijenvolken), waar nog geen Nosema ceranae voorkomt.

groet
Romée

[LWPisa]

Romee, als iemand als jij de imkers afremt om te bestrijden bij problemen gaat het vanzelf. Als er maar 10 volken overblijven zit je binnen een paar goede jaren weer op honderden volken. Alleen, bij nadere gedachte, we gaan eerder een avirulente Nosema krijgen en die zal met bij en al aan de man gebracht moeten worden

Maar als er geen sterfte is is er geen probleem op Texel toch? Of mis ik iets in het rapport, sterfte uit het verleden of verwacht je hoge sterfte door de Nosema?

L

[Dirk Blanken]

Ik denk dat Romée de eilanden onderzoekt omdat het afgebakende populaties zijn.
Er zijn dan gemakkelijker conclusies te maken.

Helaas is het inportverbod van volken/koninginnen niet voldoende en moet men contaminatie met kasten en behandelmateriaal dan verbieden om zekerheid te hebben dat er geen ziekten vanaf het vaste land kunnen infiltreren.
Ook betwijfel ik of de eilanden wel op een dusdanige afstand van het vaste land liggen om te voorkomen dat darren van het vaste land de eilanden kunnen bereiken bij alle weersomstandigheden.

Ook zullen maar weinig mensen bereid zijn om hun volken niet te behandelen zeker niet als ze daarvoor niet schadeloos worden gesteld.

De behandeling van volken met nosema ceranae is ook nog niet bekend en voor zover ik weet is het ook vrij moeilijk te herkennen pas als je merkt dat de volken geen ontwikkeling hebben en afvliegen/kleiner worden begin je het te vermoeden.

Of de nu meest gebruikte behandelmethode oxaalzuur druppelen of verdampen in Nov/Dec. invloed heeft lijkt mij ook twijfelachtig vooral omdat het verdwijnen al in de vroege herfst kan beginnen.

10 volken die ev zouden overleven lijkt mij een wel heel smalle genetische basis om weer een gezonde afgebakende populatie op te bouwen.
Dirk






dertiende

[LWPisa]

Dirk, we gaan het zien...er was weinig sterfte op Texel maar wel N. cerana...het is een boeiende testcase.

10 volken is zomaar een uiterste dat in me op kwam. Het zou kunnen. Er zijn wel populaties onstaan van dieren gebaseerd op minder variatie.

Volgens moderne inzichten zijn wij (mensen) genetisch zo homogeen omdat we van een 2000 tal individuen afstammen. Ongeveer 75000 jaar geleden zijn wij door een catastrofe ook gedecimeerd en kijk ons nu.

En kijk eens naar (het DNA van) de africanized bees (killer bees) in de America's. Die populatie stamt af van maar een paar moeren en binnen 50 jaar hebben ze een gigantische populatie opgebouwd...

Maar dit wordt erg off-topic...

L

[Romée van der Zee]

Dag Dirk en Lennaard
Inderdaad Dirk, de eilanden bieden unieke mogelijkheden om (op Texel en Schier) gesloten populaties te volgen. Als je het rapport leest, zul je zien dat wij argumenten aandragen, waarom het niet waarschijnlijk is dat de Nosema ceranae via bijenvluchten tussen eiland en vaste land op Texel gearriveerd is.
Het verbieden van het transport van materiaal, waarover jij nu terecht een opmerking maakt, staat aan de basis van dit onderzoek. De minister was er niet toe bereid, en achteraf constateren wij dat het daarvoor juli 2008 inmiddels te laat was.

De brandende vraag, zoals het in het verslag staat, is of nu bijensterfte gaat optreden, zoals in de randstad. Texel biedt heel interessante mogelijkheden om hierover helderheid te verkrijgen.
Wij hebben een onderzoeksvoorstel ingediend bij de NBV om heel precies de ontwikkeling van de Nosema ceranae in samenhang met de ontwikkeling van een beperkt aantal bijenvolken te volgen. Wij toetsen daarin een ontwikkelingsmodel dat door de groep Higes (onze onderzoekspartner uit Spanje) voorgesteld is voor de Nederlandse omstandigheden. In dit model leidt een Nosemainfectie, in 4 fasen, tot het ineenstorten van een bijenvolk. Uiteraard hopen wij dat het in Nederland, op Texel, anders zal uitpakken. Hoe dan ook zullen wij het proces accuraat beschrijven en modelleren.

grtn
Romée