varroa resistentie selectie?

[maartenkleijne]

19-8-2001 no 14
verstuurd 21-07-2001 19:03
--------------------------------------------------------------------------------
Varroa selectie
De selectie op Varroa resistentie volgt twee routes:
-selectie van bijen die beter bestand zijn tegen varroa besmetting
-selectie van varroa's die minder agressief of virulent zijn voor de bijen
Vandaag wil ik enkele overwegingen delen die met het laatste te maken hebben.
Het soort varroa dat wij '“ongewild- kweken is afhankelijk van de manier waarop wij de varroa te lijf gaan. Welke bestrijdingswijze wij ook volgen, uiteindelijk dient die om een ras varroa te selecteren die onder de omstandigheden die wij scheppen optimaal floreert; dat wil zeggen de varroa wordt resistent tegen onze bestrijdingswijze.
Er valt een parallel te trekken met de ontwikkeling van resistentie tegen antibiotica van ziekteverwekkende bacteriën, tegenwoordig in de medische wetenschap een groot probleem.
Als een antibioticum werkt tegen een bepaalde bacterie die een mens ziek heeft gemaakt gaat het merendeel daaraan dood en de rest wordt opgeruimd door het afweersysteem van het lichaam zelf. De bacteriën die niet spontaan dood gaan van het antibioticum zijn de eerste stap in de richting van resistentie. Populatie onderzoek leert dat de overlevers vaak een belangrijke eigenschap gemeen hebben: zij planten zich sneller voort.
Dat wil zeggen de overlevers zijn agressiever, virulenter en dus gevaarlijk dan hun soortgenoten die meteen het loodje leggen. Bovendien kunnen de overlevers door hun snelle voortplanting ook sneller muteren: hoe meer antibiotica zij krijgen hoe hardnekkiger en straffer de overlevers worden. Toch duurt het lang voordat de resistentie van de bacterie doorbreekt en de antibiotica echt niet meer werken. Dat komt doordat de meeste van hun soortgenoten leven in gezonde mensen die er niet ziek van worden doordat hun eigen afweersysteem te goed werkt. In ieder gezond mens zitten miljoenen bacteriën waaronder zat ziekteverwekkers zonder dat de mens daar ooit ziek van wordt. Het merendeel van de bacteriën wordt dus nooit met antibiotica geconfronteerd en ontwikkeld ook geen resistentie of extra virulentie.

De bacterie heeft er onder normale omstandigheden ook geen belang bij resistentie te ontwikkelen of extra agressief te worden. De eventuele extra agressieve stammen die bij gezonde mensen terecht blijken ook onder te gaan in de aanwezige stammen van hun minder agressieve soortgenoten. Daarom duurt de ontwikkeling van resistentie lang en komt alleen tot stand als genoeg stammen (lees: mensen) regelmatig met antibiotica behandeld worden. Voor de bacteriën zelf is het het prettigst als zij op hun gemakje bij de mens in kunnen wonen. Dat er zo nu een dan iemand ziek van wordt ligt aan het afweersysteem van de mensen een niet aan de boze bedoelingen van de ziekteverwekkers.

Nu dan de parallel met varroa: toen de varroa's voor het eerst bij ons kwamen troffen zij daar grotere volken aan met meer broed en minder natuurlijke weerstand tegen besmetting dan zij ooit eerder hadden meegemaakt. Voor de varroa's voldoende aanleiding om zich explosief te gaan ontwikkelen; en dat veroorzaakte in eerste instantie een sterke selectiedruk ten gunste van varroa's met een hoge voortplantingssnelheid.
Onze varroa's zijn veel gevaarlijker dan de varroa's in het land van herkomst. Bovendien konden zij door de geringe natuurlijke weerstand van onze bijen leuke samenwerkingsverbanden aangaan met virussen en bacteriën, zodat de agressiviteit van de beestjes nog beter tot zijn recht kwam.
Vervolgens zijn wij zijn allen stringente verdelgingsmethodes gaan toepassen in alle volken waardoor uiteindelijk de varroa's worden gedwongen zich nog sneller voort te planten en des te agressiever te worden. Gevolg is dat zouden wij met z'n allen plotseling de bestrijding staken, we dan overgeleverd zouden zijn aan zeer agressieve varroa's waar geen kruid tegen is gewassen.
Ik denk dat leren samenleven met varroa's niet alleen betekent selectie van goede bijen stammen maar ook de varroa's de kans geven zich weer te ontwikkelen tot minder virulente stammen die wel in het gemiddelde volk aanwezig kunnen zijn maar weinig schade doen. Dat is ook in het belang van de varroa's zelf, want als onze bijen massaal uitsterven gaan de varroa's mee ten onder.

Waarom zijn varroa's zo agressief: wij hebben met z'n de agressiefste uitgeselecteerd!

Wat kunnen we doen om meer makke varroa's te selecteren:
-waar mogelijk geen bestrijding te doen, of b.v. pas om het jaar bestrijden.
-als we bestrijden de mildste meest natuurlijke methodes toe te passen, die de varroa's kort houden zonder er naar te streven ze zoveel mogelijk uit te roeien

Ik ben ervan overtuigd dat over 10 jaar we inmiddels te maken zullen hebben met veel makkere varroa's die alleen incidenteel bestreden hoeven te worden b.v. bij koninginneteelt etc..
De imkers die fanatiek varroa's blijven uitroeien en dus steeds agressiever varroa's kweken kunnen dat niet beletten omdat zij sowieso binnen een paar jaar gaan oplopen tegen varroa's die helemaal niet meer te bestrijden zijn.
Wat we mijns inziens nodig hebben is volken met '˜makke' varroa stammen waarin de zeer agressieve varroa's die voorlopig nog wel overal in het land aanwezig zullen blijven, kunnen worden opgenomen en ten onder gaan.

Maarten Kleijne, consultant organische processen

[maartenkleijne]

December vorig jaar heb ik voor het eerst iets geschreven over mijn snode plannen om te gaan selecteren op een varroa resistente zwarte bij. Mijn plannen (zie archief) zijn inmiddels wel bijgestuurd door de welwillende reacties van collega imkers. Bovendien had ik dit voorjaar door drukke werkzaamheden veel te weinig tijd om het grote aantal afleggers te maken dat ik van plan was te maken.
Toch wil ik wel iets melden over de eerste resultaten met de startvolken, met name ten aanzien van de varroa resistentie.
Twee jaar geleden voor het eerst de varroa behandeling geheel achterwege gelaten bij vier bastaardvolken.
Na de eerste winter kwamen zij vorig jaar heel sterk tevoorschijn.
Alles gewoon behandeld, zwermverhindering etc.. Gedurende de zomer bleek de varroa besmetting duidelijk aanwezig zowel door een % niet vliegende bijen als door mijten zichtbaar op de bijen (loep bij de vliegplank). De besmetting varieerde nogal per volk. Toch de vier oorspronkelijke volken normaal ingewinterd, wel alle vier inmiddels met nieuwe koninginnen.
Twee volken kwamen dit voorjaar sterk te voorschijn; dit waren ook de volken waarin de vorige zomer de minste besmetting zichtbaar was.
1 volk had het loodje gelegd,waarbij de varroa zeker een rol speelde. Het vierde volk kwam zwak uit de winter: weinig bijen en begin mei zo goed als geen broed. Dit heb ik gewoon laten staan; eind mei was er nog maar een handje vol bijen in de kast en ik dacht dat ze op uitsterven stonden. Wie schetst mijn verrassing dat afgelopen week toen de goede volken volop op de linde vlogen, het '˜uitgestorven' volk mee begon te doen. Het is nog steeds een klein volk maar kennelijk sterk aan het weder opbouwen.
Mijn stelling was dat het wel degelijk mogelijk is op varroa resistentie te selecteren als je voor lief wilt nemen dat je de eerste jaren regelmatig volken kan verliezen en dat van de overlevende immes een deel te zwak is om productie te draaien.
Het verschijnsel dat een hele stand met volken allemaal tegelijk door varroa uitsterft berust mijn inziens op een combinatie van factoren behalve varrroa besmetting zoals dracht, besmetting met andere bijenziektes, aan/afwezigheid van geurende planten met veel etherische oliën en het weer.

Alleen het tegelijk ook selecteren op grote, zwarte bijen schiet niet op, temeer daar mijn volk dat tot nu toe de minste last van varroa heeft relatief kleine, felle, tamelijk gele bijen zijn.

De afleggers die er inmiddels bijgekomen zijn en een paar volken die ik bijgekocht heb, worden volgend jaar pas interessant voor dit verhaal.
Mijn voorzichtige conclusie is voorlopig dat het daadwerkelijk mogelijk is met relatief veel (maar niet perse zeer grote aantallen) kleine volken de gewenste selectie door te voeren, en tegelijk een beperkt aantal sterke productievolken op de stand te hebben.
Dit jaar hoop ik met ca 15 volken en volkjes de winter in te gaan en voort te bouwen met de volken die het tot nu toe goed gedaan hebben.
Overigens: in het Gooi hebben dit voorjaar veel imkers die wel varroa bestrijden ook volken verloren en is de honingproductie door het slechte voorjaar laag geweest.
Noot: voor mij is honingproductie niet zo belangrijk, mijn eerste doel is mooie gezonde bijen kweken. (wordt vervolgd)

[Jelte Pieter Dijkstra]

Hallo Maarten,

Hoe is het met je varroa tolerante volk?

J.P.

[maartenkleijne]

Leuk dat je het vraagt JP!

Ik had al eerder een berichtje hierover gestuurd maar dat is denk ik bij de verhuizing verdwenen.
In Mei was het volk nog maar een paar 100 bijen groot en begin augustus hadden ze alsnog een bijna volle honingkamer. Het is nu een van mijn sterkste volken geworden!
Ik zal deze koningin en haar nakomelingen koesteren als een schat.
Ik hoop trouwens dat dit betekent dat er ook een stam van relatief makke varoa's aan het ontstaan is.

Ik ben overigens nogal afwezig geweest, letterlijk maar ook een beetje overwerkt volgens mijn arts.