Reisverslag Braziliaanse Bijenteelt 2005

[Apiario-Florin-Brasil]

Woensdag 16 november 2005

Reacties over koninginnenteelt Canada
Prettig te horen van Ria hoe het er in Canada aan toe gaat. Ik zie wel enige vergelijking met Brasil. In reactie op Ria’s verhaal wil ik echter een kleine kantekening plaatsen. Ze stelt dat jonge moeren zwerm-gevoeliger zijn dan oudere moeren. Hier in Brasil (ander soort bijen) is dat precies het omgedraaide. Jonge moeren zwermen minder, oudere willen nog wel eens de kast verlaten.

Zowieso is het fenomeen zwermen van bijenvolken in Brazilie veel minder in de aandacht. Zwermen van volken is hier op zeer eenvoudige wijze te voorkomen:
- zorg voor voldoende ruimte in de kast; zet op tijd (een of meer) honingkamers er op;
- oogst op tijd honing, bij overvolle honingkamer/broednest wil ze nogal eens vertrekken
- zorg voor voldoende dracht, bij gebrek aan voedsel gaat volk op zoek naar een andere lokatie
- zorg voor regelmatig verwisselen van oude, donkere raad
- zorg voor jonge koninginnen, oude moeren zijn minder honkvast
Hier in Brasil dus niks geen doppenknijpen etc etc.

Het profesionele systeem van koninginnen telen
In São Paulo heeft Arno een aantal weken stage gelopen op een station dat zich puur en alleen richt op de teelt van koninginnen. Men heeft daar circa 200 bijenkasten staan. Gemiddeld worden daar 15 tot 30 koninginnen per week geproduceerd. Daarvoor heeft men de volgende structuur:
- 15 volken met matrizes (selectiemateriaal)
- 10 reserve-volken met matrizes (selectiemateriaal)
- 10 volken voor het aanzetten van doppen
- 5 volken voor het uitbroeden van doppen
- 100 volken voor het laten opgroeien / bevruchten van nieuw moeren
- 50 volken voor steun van bovenstaande volken

Het systeem kent een aantal randvoorwaarden:
- alle volken worden 2x per week bijgevoerd met suikerwater, er is niet genoeg dracht voor 200 volken
- er wordt alleen gewerkt tijdens kantoordagen, dus geen zaterdag of zondag;
- de koninginnen worden op natuurlijke wijze bevrucht (bruidsvlucht);
- de benodigde koninginnengelei wordt door eigen (steun)volken geproduceerd.

Planning
De planning van de werkzaamheden loopt parrallel aan de biologie van de koningin, hoe ze geboren wordt, hoe ze geslachtsrijp wordt en wanneer ze aan de leg gaat. Deze planning is dus vrij strak! Er wordt zodanig gewerkt dat vrijdag/zaterdag/zondag geen werkzaamheden zijn voorzien. Beheerst men de planning en de methodiek van werken dan is de kweek op zich vrij simpel.

Laboratorium
Voor het maken van kunstmatige doppen en het overleggen van 12-uur-oude larfjes etc is een soort van laboratorium nodig. De temperatuur van deze ruimte mag niet onder de 35 graden komen, anders krijgt het larfje een te grote shock. Daarnaast dient er higienisch gewerkt te worden. Kortom niks geen schuurtje achteraf met een roestig lampje en een microscoop. Kortom, er komt nogal wat kijken voor een profesionele opzet van een koninginnenkwekerij.

Goed, morgen meer, onze tijd is vandaag wat kort. Morgen moeten we vroeg op. Dan gaan we 250 km zuid-waards op bezoek bij grote vriend Robson, een profesionele koninginnenteler. Gewapend met digitale camara, klompen en een notitieboek zullen wij aan het forum verslag uitbrengen. De verwachtingen zijn groot, Robson is nogal een prater, dat wordt dus flink vertalen voor Bertje.

[Apiario-Florin-Brasil]

Vrijdag 18 de november

Bezoek mijnheer Robson, de koninginnenteler
Donderdag een bezoek gebracht aan mijnheer Robson, een dikke drie uur rijden bij ons vandaan, 250 km heen en 250 km terug. Op z’n Braziliaans noemen we dat dichtbij. Bertus was versleten toen we donderdagavond weer terugkwamen. Wat een dag.

Wie is mijnheer Robson? wel een praktisch man, een bijenteler, geen (bet)weterschapper, dat moesten we vooral melden. Hij zit al 25 jaar in het vak, een lust om zo’n man te mogen bezoeken en te luisteren naar zijn verhalen. Robson is een goede collega en studiegenoot van mijnheer Message, de grote prof van de Universiteit uit Viscosa, alwaar wij vorig jaar een goed gesprek mee hadden in het kader van de bestrijding Varoamijt.

Er zijn vele mensen op de aardbol die wetenschappelijk doen over het leven en het werk van de bijen. Robson moet daar niet teveel van hebben. Allemaal theorie, dikke boeken en grote lulverhalen. Hij is gewoon simpel, praktisch bezig met bijen telen. Hij komt met aanpak en oplossingen. Test zaken uit, doet proeven, schrijft alles maar letterlijk alles op, stopt dat in zijn computer en analyseerd deze gegevens. Enorme lijsten met kwaliteitsgegevens van bijenstanden, gemiddelden, opbrengsten per bijenstand, per kast, per selectiekoningin, werkelijk fantastisch. Meten is dus weten!!!!

Wat ook opviel was de vindingrijkheid van de goede man. Een zeer heldere blik om zaken op te lossen. Materialen die niet goed werken vervangen door een betere vinding. Uiteenlopend van koninginnenrooster, stuifmeelvallen, standaard voor bijenkasten, aangepaste kruiwagen voor transport van honingkamers et etc.

Toch nog effe iets over de varroabestrijding
In vervolg op ons gesprek van vorig jaar met de heer Message van de universiteit van Viscosa kon Robson ons nog het volgende melden. De braziliaanse bij heeft inderdaad veel minder te kampen met de Varroamijt. Dit om twee redenen: de Braziliaanse bij heeft een grotere bek en is een stuk hygiënischer (hoe schrijf dat?) dan de europeese bij. Met behulp van de grote bek kan de bij de mijt in stukken bijten en de kast uitwerken. Daarnaast dult de Braziliaanse bij minder ‘vuil’ in de kast. Er zijn in Brasil testen uitgevoerd met Europeese koninginnen. Deze kregen onmiddelijk te kampen met de Varoamijt. De eigenschappen komen voort uit de afrikaanse afkomst van de bij. Dit aldus de heer Robson ,die op dezelfde lijn zit als de heer Message.

Koninginnenteelt
Robson kweekt ongeveer 200 koninginnen per maand. De moeren zijn geselecteerd op de honing- en propolisproduktie. In geval van stuifmeelmoeren dient Arno enkele van zijn selectie-moeren naar hem op te sturen. Deze zal hij vervolgens verder uitkweken. Dergelijke aanpak komt overeen met die van Ria van den Berg in Canada. Wij hebben enkele bijenstands van Robson bezocht. Alles strak georganiseerd, goed materiaal en goed genummerd.

Wat de methodiek van werken betreft sluit hij niet aan op die van São Paulo, het station waar Arno ooit stage liep. Hij vindt dat systeem veel te ingewikkeld.

Kort gesteld volgt hij het volgende procede: Hij maakt een kast moerloos, en laat die kast enkele dagen staan, verwijderd de aanwezige doppen en hangt er een raam met speciaal geselecteerde doppen in. Alle het nog open broed wordt uit de kast verwijderd. Dit om te voorkomen dat ze doppen trekken van de ‘oude koningin’. Na circa 10 dagen worden de nieuwe, nog maagdelijke koninginnen ‘geoogst’ en uitgezet in moerloos 5-raams-kastjes alwaar deze door het aanwezige volkje (de darren daarvan) worden bevrucht. Ze gaat vervolgens aan de leg. Hij test de leg-capaciteit uit, als deze goed is dan is de koningin gereed voor verkoop aan derden. Vooral dit laatste is erg belangrijk. Er kan wel eens een misser tussen zitten.

Superkoninginnen
Arno schreef ooit eens over het de legcapaciteit van de bij, in zijn algemeenheid

[Apiario-Florin-Brasil]

Reacties van het forum over koninginnenteelt
De afgelopen dagen hebben we het forum van veel info voorzien over de teelt van koninginnen. Ria en Hennie kwamen direct al met een aantal constructieve opmerkingen. Prima aanvullingen want wij zijn geen deskundige op het gebied van koninginnenteelt. We hebben veel gezien bij Robson, veel geluisterd. Dit pogen we zo goed en zo kwaad aan het forum te berichten. Wij zitten ook nog met een groot aantal vragen. Dat komt mede omdat alles zeer snel ging, bovendien moest Arno soms flink vertalen voor Bertje. Dat gaf ook enige druk op de hersenpan.

Arno heeft een uitnodiging ontvangen om volgend jaar de koninginnenteelt van dichtbij mee te mogen maken. Enkele dagen met Robson meelopen, dan zullen vele vragen beantwoord kunnen worden. U hoort daar nog van. Bertje is van plan ook mee te komen.

Broedstoof
Het verhaal over de broedstoof klopt. We hebben zo’n dergelijk geval ook gezien bij Robson. De capaciteit van de stoof schatten we in op ‘veel’. Maar liefst vijf laden hoog, kijk maar eens naar de foto en laat je gedachten qua nummers maar eens gaan. Op het moment van de foto was de stoof buiten gebruik, daarom liggen alle de moerdoosjes in de bovenste la. Het systeem van telen komt denk ik overeen met dat van Hennie.

[Apiario-Florin-Brasil]

Zondag 20 november

Trigonas
Tijdens het bezoek bij vriend Robson hebben we een aantal trigona-volken gezien. De goede man had deze in de achtertuin van zijn huis staan. Kleine, speciale kastjes. Zomaar tegen de muur geplakt. Dat kan zonder enig probleem want de beestjes prikken niet. We hebben een aantal kastjes open gemaakt.
De grote van de trigona-bij varieert sterk, van dikke bromvlieg-achtige bijen tot piepkleine ‘mugjes’, een genot om dat te mogen zien. De beestjes vliegen wat rond de kast maar zorgen voor geen enkele overlast. Nadat het kastje was gesloten vlogen alle bijen ‘vliegensvlug’ weer terug de kast in. Een type bij dat absoluut niet te vergelijken is met de “reguliere Braziliaanse bij”. Onderstaand een begeleidende foto die verder geen toelichting behoeft.

Reizen met bijenkasten
In Hongarij en andere europeese landen reist men met enorme trailers vol met bijen. De volken staan vast op een grote aanhangwagen en worden naar een drachtgebied gereden alwaar de kasten simpelweg worden opengezet. De kasten blijven op de aanhangwagen staan! Als de honingkamers vol zijn gelopen worden deze geoogst en wordt de truc (na afloop van de dracht) weer naar een nieuw drachtgebied gereden. Zeer praktisch systeem.

Een dergelijk systeem is in Brazilie ondenkbaar. Daar zijn de bijen te agressief voor. Als 40 kasten op een trailer staan, kortjes bij dichtjes, wordt het een levensgevaarlijke situatie. Het kan leiden tot de dood van de imker, als deze met de kasten aan het werk gaat.

Met volken die genetisch gezien een stuk rustiger zijn ,zoals de europeese bij, kan dat dus wel. Hier in Brasil wordt elk volk apart op de vrachtwagen geladen en weer stuk voor stuk, in kleine groepen van 10 tot 20 kasten, uiteengezet. Na de dracht worden de kasten weer opgehaald en een voor een op de truc geladen. Een behoorlijk zwaar klusje, dat kan ik u vertellen. Kijk maar eens naar de onderstaande foto.

[Apiario-Florin-Brasil]

Maandag 21 november

Agressiviteit van Braziliaanse bijen
In reactie op Ria haar verhaal (zie reacties op reisverlsag) omtrent de Braziliaanse ‘killer-bees’ kan ik het volgende melden. Zoals ik al eerder schreef is de Braziliaanse bij een mix tussen de Europeese bij en de Afrikaanse bij, waarbij het genetisch materiaal van de Afrikaanse bij domineert. Dus het is geen 100% Afrikaanse Killer-bee. Het is een soort bij die minder braaf is dan de Europeese. Deze mate van agressiviteit zoals je dat mag zeggen resulteert in een bijensoort die meer honing haalt en ressistenter tegen ziektes is.

De werkbaarheid is goed te doen, onder dien verstande dat de imker weet waar hij mee bezig is. Dat betekent dus niet werken met regenachtig of koud weer en niet te luidruchtig of nerveus doen tijdens het uitvoeren van inspecties. Soms gebeurt het dat de bijen (bij een grote bijenstand) wat agressiever beginnen te zoemen en beginnen te steken. Bij een dergelijke situatie dient men onmiddelijk te stoppen. Dus niet nog even die laatste kast afmaken! Dan gaat het fout.

Weten wat je doet: het “scheppen” van een braziliaanse zwerm met blote handen.

Daarnaast is er nog iets, het ene volk is de andere niet. Wij hebben ook volken die niet te pruimen zijn, andere zijn een stuk gemakkelijker te bewerken. Dat zit in de genen van de koningin. Wij werken met de wat rustige volken, geselecteerd materiaal dus. Volken die wij “uit de natuur scheppen” zijn over het algemeen een stuk agressiever.

Andere ervaring. Volken die gehuisvest zijn in een vochtige donkere omgeving (een donker bos) zijn meestal stukken agressiever dan volken die in een drogere, goed geventileerde open omgeving staan. Bij zeer agressieve volken doden we de koningin en laten we een geselecteerde moer introduceren. Simpel. Punt is wel dat agressieve volken enorm veel honing halen. Dus niet alle agressieve moeren worden om zeep geholpen. Ik heb dus ook enkele bijenstanden waar we een extra trui aantrekken tegen de prikken. Dat weten we van te voren en treffen dus de nodige maatregelen. Want honing is geld!

Maar het moet gezegd worden! Bijen kunnen behoorlijk agressief worden als je niet goed bent voorbereid of onzin uithaalt. Er zijn mensen die zonder enige beschermende kleding honing uit kasten halen, een lading prikken over zich heen krijgen en in het ziekenhuis belanden en een week aan het infuus liggen. En dan maar zeggen Afrikaanse Killer-bees. Tja dat heeft niks met bijenhouden te maken, dat is gewoon stom bezig zijn.

Het gevaar kan soms in een heel klein hoekje liggen. Je verzwikt je voet met een bak honing in je handen. Je valt, de honingramen klappen op de grond, je pak blijft aan een tak haken en scheurt kapot. Daar lig je dan. Een imker met een bak honing op de grond. Dat vinden bijen heerlijk en komen er in grote getalen op af. Hij zal niet de eerste zijn die op een dergelijke manier de dood vind of maanden in koma ligt. In dat soort gevallen is het altijd handig om een collega bij de hand te hebben. Voor de veiligheid werken wij altijd mimiaal met twee personen. Als er iets mis gaat kan de ander hulp halen! Of mobiel bellen. Je moet altijd goed voorbereid zijn en weten wat je doet, dan valt het best allemaal mee.

[apiario]

Dinsdag 22 november

Weer thuis

Goedemorgen beste forumers

Bertus zit weer in het vliegtuig terug, zal maandag rond 12.00 uur in Holland zijn, ik zit de komende drie dagen op de beurs (ja weer een) in Vitoria. Ik heb met pa afgesproken dat we nog een weekje doorgaan om alle verhalen en foto's af te kunnen ronden, we hebben nog zoveel te vertellen, Volgende week zondag sluiten we de boel af.

Dat schreef Arno gisteren aan Hans van der Post en ik sluit me daar natuurlijk bij aan. Het was toch even weer wennen 42 graden in Vitoria naar 10 hier in Nederland De terugreis is uitstekend verlopen ik zag nog wel wat tegen het overstappen in Sao Paulo op maar de met een taxi was de reis door de stad toch snel gemaakt. Vanuit het vliegtuig is dan goed te zien hoe groot de stad in werkelijkheid is.(geschat 32 miljoen)En zo als Arno al schreef de KLM was perfect op tijd Van huis deur ,tot huis deur , heb ik er exact 24 uur over gedaan

Arno er Robson bekijken de apiario voor de koninginenteelt van af een landingbaan voor kleine vliegtuigen In dit gebied was nu weinig dracht en moest bij gevoederd worden.

Bertus

[apiario]

Woensdag 23 november

Hier heb ik nog een paar mooie plaatjes van de Trigonas. Duidelijk is te zien de bekervormige "voorraadschuurtjes". Deze zijn van was gemaakt, waar in de honing en stuifmeel wordt op geslagen. Een heel andere soort was dan onze reguliere bijenwas. Het is een stuk dunner en heeft een totaal andere geur, het lijken wel stukjes vloeipapier. Het deed mij denken aan een "ouweltje" wat wel achter op sommige koekjes zit.

De honing heb ik geproefd, ik miste de specifieke smaak van de (hollandse) honing die ik ken, het was heel anders. De stuifmeel is ook van een wat klefferige toestand een beetje smeuig. Prachtig opgeborgen in de voorraadschuurtjes. Het andere plaatje van het zelfde nest laat zien dat raad in een spiraal naar boven loopt. Alhoewel ik wel zie als je dat van bovenaf fotografeert moeilijk te zien is.

Een aantal Trigonas is selectief in het halen van honing. Ze kiezen alleen een specifieke dracht of bloem. Bij Arno in de regio produceren de Trigonas altijd min of meer een zelfde soort honing. Men zegt dat dat door de selectieve werking komt. Ze produceren slechts enkele liters honing per jaar. Zeer bijzonder dus. Ook de viscositeit is beduidend anders, de honing is veel dunner. Heeft vermoedelijk een wat hoger vochtgehalte.
Bertus

[apiario]

Woensdag 23 november (ingelogd onder Bertus zijn code)

Vanuit de grote havenstad Vitória een kort bericht aan het fórum. Apiário Florin zit weer eens op een beurs. Drie dagen lang gastronomie, hotelketens en agroturisme. Daar Bertus al weer terug was in Holland moest Arno in de klompen en de boerenkiel. Ook hier weer een veelheid aan fotografen en TV-camara’s. Nog nooit zo,n vreetgebeuren gezien. Er wordt drie dagen lang geproefd door Jan en alleman, een veelheid aan bedrijven en instanties die zich op hun best pogen te vertonen. Voor de braziliaanse kenners, kijk maar even op de site vitoriasabor.com.br.

Er bestaan veel belangstelling voor het gebruik van onze stuifmeelpollen. Een kok van een zekere hotelketen heeft een gegrilde vis afgewerkt met een saus van pollen, honing en boter, nog even 2 minuten in de oven en “pling” een heerlijke vis. Ook is er geexperimenteerd met een stuk eend. Zo zie je maar weer waar bijenprodukten wel niet goed voor kunnen zijn. De fotos volgen nog, we kunnen ze hier niet inlezen.

Morgen komen we weer terug in Pedra Azul, alwaar we zullen pogen om nog enkele verhalen en ervaring van ons bijenwerk aan het forum te doen voorleggen.

[apiario]

Reactie op de vraag van Ria,

De beroker is dezelfde als die Arno heeft ik heb er zelf veel mee gewerkt inderdaad gaf ik daar wat meeer rook als hier, maar niet overdadig meer.
Wat ik ook wel eens leuk vond was om die blaasbalg eens vlink heen en weer te halen. Nou dan krijg je het resultaat wat op de foto tezien is
De brandstof die Arno gebruikt is gedroogde bonenstro

Ja wat de agresie betreft van de bij,daar heeft Arno het al vaak overgehad, er is goed mee te werken, maar je moet geen verkeerde dingen doen. Wij als Europeanen moeten daar anders imkeren als dat we hier gewend zijn.leer eerst daar de biologie van de bij kennen voor dat je van start gaat,dan is er niets aan de hand.

Mevrouw Robson schept een zwerm zonder kap of iets van die aard. Hoezo Killerbee, Daar er geen darren aan wezig waren duide dat er op dat de zwerm honger had.Deze worden dan als eerste om zeep geholpen.
Met het stokje tikte ze regelmatig op de kast. Ik denk met het zelfde efect dat wij ook wel eens doen met deksels.

Een straat vol met bijen

Bertus

[apiario]

Donderdag 24 novenber

Deze foto hoeft geen betoog. Misschien dat Arno hier nog een riedeltje bij kan vertellen?
Het Portugees van Robson vond ik maar weinig op fries lijken het zweefde ergens boven mijn pet.
Els heeft er vorig jaar nog een mooi stuk over Trigonas geschreven.

Bertus