Separeren

[DaanL]

Kan iemand mij iets vertellen over separeren?


Met vriendelijke groet,

Daan Ludwig
(Hoenderloo)

p.s. beetje kort bericht maarja

[wilde]

In december 1920 stond er een artikel in het 'Groentje', waaraan je misschien iets hebt:

[center]De Separatie-methode.

I[/b]

[/center]IN 't ALGEMEEN.
De methode wordt toegepast om sterke volken te verkrijgen, vooral tegen den tijd dat er een hoofddracht komt.

In sommige gevallen heeft de natuur reeds voor de separatie (scheiding) gezorgd door de komst van een zwerm. Moedervolk en zwerm laat men dicht bij elkaar ontwikkelen, slechts gescheiden door een volledig afsluitende plank, welke separator heet. Bij normale ontwikkeling worden beide volken op een geschikten tijd weer vereenigd en de beste koningin behouden. In andere gevallen zorgt de imker voor de scheiding en maakt een kunstzwerm. Hij kan hierbij eerst optreden, wanneer het volk tot een ontwikkelingsperiode is gevorderd, dat het 'žzwermrijp" is.

Na de scheiding ontwikkelen beide deelen van het bijenvolk zich tot normale, zelfstandige volken, welke later ook weer vereenigd worden tot één groot en sterk volk, dat niet meer gaat zwermen, en één jonge koningin heeft gekregen.
Daarna zijn nog maatregelen te nemen om te voorkomen, dat het volk waaraan de koningin is ontnomen, een nieuwe koningin kweekt, waardoor er gezwermd zou worden.
Bovendien moet men steeds zorgen, dat het volk hetwelk de koningin behoudt, onder komt te staan en daarboven het andere volk.

Wanneer is een bijenvolk zwermrijp?
Hieromtrent verschillen de meeningen. Door sommige imkers wordt het begrip zwermrijpheid meer eng, door anderen veel ruimer opgevat. Wanneer we nagaan, hoe de zwerm groeit in 't binnenste van 't bijenvolk, van den tijd dat het eerste broed wordt aangezet, totdat de zwerm afkomt, dus wordt geboren, dan bespeurt men meerdere hoofdstadiums van ontwikkeling die wel geleidelijk in elkaar overgaan maar zeer duidelijk van elkaar verschillen en elkander opvolgen, wanneer aan bepaalde voorwaarden is voldaan.

Zoo zullen (in normale omstandigheden) geen darrenraten van eitjes worden voorzien, voor het leger voedsterbijen een bepaalde uitgebreidheid heeft gekregen, in verband met de levenskracht (de spankracht) der koningin. Ook het leger draagbijen moet sterk genoeg zijn en de flora daarbuiten voldoende ontwikkeld zijn om de noodige hoeveelheid honig en stuifmeel te leveren, want bij de nieuwe periode welke de bijen zijn ingetreden, is er bij het voeden der arbeidsterlarven en bovendien nog van de darrenlarven een sterk verhoogde hoeveelheid voedersap noodig.

We zullen thans dit hoofdstadium niet in zijn kleinere stadiums naspeuren. Het is zeker, dat het laatste hoofdstadium niet kan ingetreden worden, of er moet weer aan bepaalde voorwaarden zijn voldaan. Eerst dan worden de koninginnenapjes van eitjes voorzien. Hoe kan de koningin, soms dagen en dagen talmen eer die eitjes worden ingelegd, al zijn de napjes al lang gebouwd. De imker kijkt dan steeds ongeduldig uit, doch beseft niet, dat aan alle voorwaarden nog niet is voldaan. Eindelijk vindt hij eitjes, waaruit koninginnelarven zullen komen. Daarmede is een bijenvolk zijn nieuw hoofdstadium van ontwikkeling ingetreden, dat van zwermrijpheid.

Men kan hierbij weer drie andere perioden onderscheiden:
1o. waarbij alleen eitjes in de napjes liggen;
2o. waarbij er larven zijn (dus wanneer de 'žmelk" in de doppen staat zooals de imkers zeggen);
3o. waarbij de moerdoppen zijn gedekseld.

Er zijn heel wat imkers, die meenen, dat de zwerm slechts kan komen, wanneer de bijen in de laatste periode verkeeren. Andere imkers gaan wat verder en zeggen, dat het volk zwermrijp is geworden bij de 2e periode.
Wij beweren, dat het stadium van zwermrijpheid intreedt, wanneer de eitjes in de napjes zijn gelegd en voortduurt tot de koninginnecellen zijn gedekseld (en zelfs kan duren tot de nimf daarbinnen bijna geheel is volgroeid).

In het begin is de kans om te zwermen nog klein, doch deze wordt steeds grooter. Dit hangt in de eerste plaats vooral af van het weer en 't gewin. Ook het verloop van vorige stadiums heeft daarop grooten invloed. We zullen trachten dit door een voorbeeld duidelijk te maken.

In de laatste helft van April heeft het broednest zich regelmatig ontwikkeld. In begin Mei komen er eenige dagen met prachtig weer, waarbij de natuur een buitengewone groeikracht ontwikkelt. De bijen, halen zeer veel honig en stuifmeel, b.v. op wilgen, koolzaad enz. en het gevolg is, dat de koningin zeer sterk eitjes gaat inleggen, en het broednest sterk wordt uitgebreid. Na eenige dagen heeft men weer een regelmatig verloop bij gewoon, gunstig weer. Ongeveer 18 Mei worden de eerste eitjes in de koninginnecellen gelegd, en een paar dagen later worden zeer veel jonge bijen geboren. Er komt om 't zoo eens te noemen, een 'žgolf" van jonge levenskracht, juist drie weken later, toen er een 'žgolf" van levenskracht in de natuur kwam. Valt het uitloopen van dat sterke leger jonge bijen, die spoedig de voedsters zijn, samen met gunstig en groeizaam weer, dan komt de zwerm af, wanneer er nog slechts eitjes in de napjes staan.

Wij teekenen die 'žgolven" van levenskracht in de natuur b.v. in begin Mei steeds aan. Men kan er dan in onze streek zeker van zijn, dat bij goed weer de zwerm vroeg komt en er niet lang 'žop blijft liggen". We hebben er ons vroeger wel eens over verwonderd, dat een kunstzwerm, b.v. een veger, zoo verschillend van grootte kan zijn bij even sterke volken. Een van de voornaamste oorzaken ligt in den tijd, waarin men hem maakt. Doet men het drie weken nadat er een 'žgolf" van groeikracht in de natuur is geweest, zoo kan men op vele jonge bijen rekenen en krijgt men een grooten kunstzwerm.

Vele imkers beweren, dat een volk zwermrijp is, wanneer de zwerm afkomt. Dan kan men evengoed zeggen, dat een appel alleen dan rijp is wanneer hij uit zich zelf van den boom valt.
Op 't examen bijenteelt bleken bijna al de candidaten van meening te zijn, dat men alleen van zwermrijpheid kon spreken, wanneer de moerdoppen gedekseld waren. Enkelen beweerden, dat het abnormaal is, wanneer een zwerm afkomt bij eitjes in de napjes.
Wij meenen aangetoond te hebben, dat 't geenszins abnormaal is, doch een noodwendig verschijnsel is in 't bijenleven in verband met de ontwikkeling der natuur, onder invloed van hoogere temperatuur, gunstig weer enz.

Het was noodig, het begrip zwermrijpheid nader te beschouwen, omdat de meeningen zoo uiteenloopen. Voor de practijk is het van veel belang. Wie het te eng opneemt, zal meermalen vroegtijdig door een zwerm worden verrast, zoodat hij te laat komt om te separeeren of een kunstzwerm te maken. Menig imker heeft ook zwermen verloren, omdat hij wachtende op gedekselde moerdoppen, het niet noodig oordeelde zijn bijenstal te bewaken.

DE SEPARATOR.

Voor de scheiding der twee volken heeft men één scheidingsplank noodig, bekend onder den naam separator. Deze moet aan verschillende eischen voldoen. In de eerste plaats moet hij nauwkeurig afsluiten, zoodat de bijen beneden geen 'žcontact" kunnen krijgen met die, welke boven zitten. Bovendien moet hij zoo gemaakt zijn, dat inwateren bij tegenslag niet mogelijk is.

Er is een model in den handel, waarvan de rand en de plank los van elkander zijn. Deze beviel ons niet en daarom gebruiken we er een, waar die beide deelen vast aaneen zijn, welke veel gemakkelijker is in 't gebruik, het opbergen en bewaren. De onderkant van den rand past juist op een buitenbak van een Simplex, terwijl op den bovenkant van den rand een buitenbak kan geplaatst worden. Van verschuiven of inwateren is geen sprake. Aan den voorkant is in den rand een vlieggat aangebracht en daarvoor een smalle vliegplank.
In de plank is een vierkant gat gezaagd, pl.m. 27 c.M. lang en breed. Tegen dat gat is aan de onderzijde ijzergaas gespijkerd (zooals dat bij reisramen wordt gebruikt). Het vierkante plankje, dat bij het uitzagen is vrijgekomen, is goed passend gemaakt en wordt los op het ijzergaas in het gat gelegd, wanneer dit noodig is.

II
Het separeeren met een voorzwerm boven.
a. Het scheiden.

Wanneer de voorzwerm van een volk is afgekomen, dan neemt men het dakje weg van de kast, waarin dit volk woont en legt men den separator, waarop de bovenbak wordt geplaatst met een broedbak er in. Daar doet men den zwerm in, welke men raampjes geeft met voorbouw, kunstraat of uitgebouwde raat.

Wanneer het onderste volk een nazwerm heeft gegeven dan worden daar beneden alle moerdoppen zorgvuldig uitgesneden. Daartoe neemt men elk raampje uit en schudt, stoot of veegt de bijen er voorzichtig af, om een goed gezicht op de raat te hebben, waarna de moerdoppen worden uitgebroken. Men moet vooral goed zien, niet alleen aan de onderkanten, waar de raat niet aan de latjes is gebouwd. Soms vindt men een of meer doppen bij elkaar gebouwd in een opening midden op de raat. Een enkele maal tegen de raat gebouwd, waarbij gewone zeshoekige cellen in de nabijheid zijn afgebroken. Al hangt een moerdop in normale omstandigheden met de opening naar beneden, toch gebeurt het een enkele maal, dat de lengte-as van de cel schuin loopt, en het komt zelfs wel eens voor, dat die cel bijna waterpas ligt, wat vooral het geval is, wanneer zij tusschen darrencellen is ingebouwd.
Toch kan men zulke moercellen met afwijkende standen bij eenige oefening en nauwkeurige observatie wel vinden.

Wanneer de imker rustig alle raten heeft aagezien (wat het beste tegen den avond kan geschieden) zoo wordt de nazwerm er weer op gedaan. Het volk kan dan niet meer zwermen.
Wie geen tijd heeft op een nazwerm te passen, moet nauwkeurig acht geven, of hij hoort fluiten. Dan is men zeker, dat de eerste rijpe koningin is uitgeloopen en kan men de overige moedercellen uitsnijden.

Men kan nog anders handelen, wanneer men b.v. een slecht gehoor heeft en het fluiten moeilijk kan waarnemen. Dan breekt men alle moerdoppen weg en laat er één mooie staan, die meer in het midden van het volk, dus in het broednest is te vinden.
Toch komt het wel voor, dat zoo'n dop 'žschier" is, dus een doode nimf bevat, dan zou men door te vroeg uitbreken het volk moederloos maken. Men laat daarom bij het wegsnijden 2 of 3 mooie doppen staan, liefst bij elkaar of althans op dezelfde raat. Men kiest ook de rijpste uit, wat men in een gevorderd stadium kan zien aan de meer donkere kleur en insnoering onder het deksel.

De raat, waarop die doppen staan, teekent men op het bovenlatje, bijv. met een punaise, om haar op 't eerste gezicht gemakkelijk van de andere raten te kunnen onderscheiden. Men hangt deze laatste een weinig op zij, zoodat de geteekende raat gemakkelijk uitgenomen en ingehangen kan worden. Men controleert die raat een paar maal daags en wanneer een moerdop is 'žuitgeloopen" snijdt men direct de andere moerdop uit. De beginnende imkers moeten hier nauwkeurig waarnemen. In de meeste gevallen snijdt de koningin, die de cel zal verlaten, het dekseltje niet geheel af, doch laat een klein stukje zitten, dat dan als 'žscharniertje" werkt. Dikwijls springt dit dekseltje dan weer op zijn oorspronkelijke plaats en men zou zeggen, dat de cel nog gedekseld en niet verlaten is.

b. Het vereenigen.

Wanneer de koningin is geboren en het volk niet meer kan zwermen, hoopt de imker op mooie zonnige dagen, waarop de bruidsvlucht kan gehouden worden. Is er bij dat volk een kleiner of grooter broednest aangezet, dan kan de vereeniging met het volk boven den separator gebeuren. Daartoe neemt men de koningin van het bovenste volk weg. Dan neemt men dadelijk uit den separator het vierkante plankje weg, hetwelk op het ijzergaas ligt. Daardoor komen beide volken eenigszins met elkaar in 'žcontact". De bijen kunnen wel niet bij elkaar komen, doch men ziet ze elkander voedsel overreiken door het gaas, wat de eerste pogingen zijn voor een vreedzame 'žvermenging" of gelijkmaking. Bovendien kan door het gaas den overheerschenden nestreuk van het onderste volk, dat zijn moeder heeft behouden, overgaan op het bovenste volk, dat de moeder kwijt is. Heeft het een dag en nacht zoo gestaan, dan kan men den separator wegnemen en is de vereeniging door den imker geschied: de bijen sluiten zich daarbinnen wel verder geleidelijk bij elkander aan, en maken van de twee broedkamers één huishouding.

We mogen echter niet vergeten, dat bij het wegnemen van den separator dadelijk een koninginnerooster tusschen het benedenste en bovenste volk wordt gelegd. Zoo'n rooster werkt ook mede tot een geleidelijke vereeniging der volken. Bij een der bovengenoemde separators, welke door vele imkers worden gebruikt en waar men een lossen rand en scheidingsplank heeft, mist men in die plank het gat, dat door ijzergaas is afgesloten. Daarbij moet het vereenigen der volken vrij plotseling geschieden.
Om dit te temperen en eenigszins geleidelijk te maken, legt men na 't wegnemen der plank een stuk papier, b.v. een krant, tusschen beide volken. De bijen knagen kleinere en steeds grooter wordende gaten in 't papier, waarbij de vereeniging niet zoo plotseling is, en eenigszins wordt vertraagd. Toch gebeurt het vaak, dat de koningin beneden wordt gedood. Wij bevelen daarom aan een separator, zooals we hierboven beschreven, en welke we met succes gebruiken.

c. Na het vereenigen.

Het wegnemen van den separator, die tusschen beide volken lag, is van ingrijpenden aard, want daarmede is aan het bovenste volk ook tevens het vlieggat ontnomen. De bijen, die uit de velden thuiskomen, vinden geen toegang meer, zoeken een poos en gaan eindelijk door het vlieggat van het onderste volk naar binnen. Enkele dagen daarna is deze storing te bemerken, doch dan gewennen ook de oudere vliegbijen aan de verandering. Beneden ontstaat dan een merkbaar sterkere vlucht.

Hoe geleidelijk de imker de vereeniging ook verricht, 't blijft voor de bijen nog een felle en schokkende 'žoperatie", waar ze aan moeten wennen. Wanneer boven de oude koningin is weggenomen, en het gaasvenster is geopend in den separator, dan moet men niet denken, dat door dit laatste de bijen direct aan het onderste volk zijn geschakeld. Het bovenste gevoelt zijn moederloosheid en wanneer men het 's avonds heeft gedaan, zoo zijn daar den volgenden morgen reeds beginselen van moercellen, welke als 'žhulpcellen" op de raten zijn te bespeuren, soms in grooten getale.

Uit eitjes, bestemd voor arbeidsters, zullen, jonge koninginnen worden gekweekt. Dat zou noodlottig worden en de separatiemethode zou den imker slechte resultaten geven. Liet men de bijen doorwerken, zoo zou er uit de onderste kast een zwerm komen en we kregen dus geen sterk volk. Daarom moet de imker die hulpcellen uitsnijden. Wanneer?

Doet hij het 3 dagen na 't tijdstip, dat de koningin is weggenomen, dan zijn ook alle eitjes uitgeloopen en liggen de kleine larfjes op den bodem der cellen. Maar we weten, dat die larfjes nog drie dagen met koninklijk voedsel of liever gezegd zuiver voedersap worden gevoerd. Zoolang zijn die larfjes geschikt om er koninginnen van te kweeken. (Na weer drie dagen worden de larfjes met ruw voedsel gevoerd, meer honig en stuifmeel, en daarmede verdwijnt de geschiktheid om er moeders van te kweeken).

Wanneer men dus na drie dagen, als de koningin is weggenomen, de aangezette hulpcellen uitbreekt, zoo zetten de bijen direct weer moerdoppen aan. Men ontneemt haar echter de mogelijkheid, wanneer men na 6 dagen, nadat de moer is weggenomen, de doppen uitsnijdt.
Geleidelijk loopt het broed in de kamer boven den rooster uit en het sterke volk, dat men heeft verkregen, richt die afdeeling al meer en meer als honigkamer in. Met deze separatiemethode heeft men dus geen meerdere ledige kasten noodig. Men behoudt hetzelfde aantal volken en een groot voordeel is ook, dat deze door de jonge koningin 'žjeugdig" blijven.

d. Wat doen we met de uitgenomen koningin?

Vele imkers dooden de oude koningin direct, wanneer ze uit het bovenste volk is genomen. Ieder, die in 't algemeen van dieren houdt, en in 't bijzonder van bijen, vindt deze ruwe en hardvochtige behandeling zeer onaangenaam. Meestal vindt men imkers in de buurt, welke in dien tijd om een of meer moeders verlegen zijn en zoo vinden de uitgenomen koninginnen een plaatsje en zijn imkercollega's geholpen.

Uit een practisch oogpunt is het ook niet voordeelig die moeders te dooden. Ze zijn meestal van 't vorige jaar en dus nog in de kracht van haar leven. Ze kunnen nog tienduizenden bijen voortbrengen en worden dan plotseling door den imker gedood. Men kan de koningin in 't leven laten en uitnemen met een of twee raten bijen en in een klein kastje hangen, waar ze door kan gaan met het aanzetten van broed. Dan zal men echter verwonderd zijn hoe bescheiden dat broednestje van omvang zal worden. Ook zal men dan leeren, dat dezelfde koningin veel of weinig zal presteeren, al naar 't leger voedsters en dat der draagsters groot of klein is.

Zoo'n klein volkje is toch nog wel eens makkelijk, vooral in een grooten stal, waar wel eens een moerloos volk is, waarvoor men anders geen geschikte moer heeft. Het kan ook zijn, dat men een volk heeft, dat nog laat zwermplannen krijgt, wat niet gewenscht en voordeelig is. Men ontneemt zoo'n volk enkele broedraten om het wat te 'žkalmeeren" en geeft deze aan het kleine volkje, dat daardoor nog een flink heidevolk kan worden.

't Is ook mogelijk, dat men meerdere gesepareerde volken heeft, welke al reeds vereenigd zijn. In één of meer daarvan wil men meer raathonig winnen. Dan neemt men tijdig enkele broedraten uit de bovenkamer om daar ledige raampjes voor in de plaats te geven, welke de bijen met nieuwe raat moeten opbouwen. De broedraten geeft men dan aan het kleine volkje. Zoo kan men van de uitgenomen koningin nog voordelen hebben. Desnoods kan men haar dan kort voor de reis naar de heide door een jonge vervangen.

e. Op welken tijd zal men vereenigen?

Voor het lentegewin, b.v. op koolzaad, wilgen enz., kan deze methode niet toegepast worden, daar de volken dan nog niet ver genoeg ontwikkeld zijn. Wel kan men klaar zijn voor het zomergewin op de boekweit, klaver enz. De linde is iets te vroeg. Het is daarom van belang, dat men in Mei de zwermen zoo vroeg mogelijk heeft. Zooveel te vroeger kan men separeeren en kunnen in Juni de jonge moeders bevrucht en een klein broednest hebben, waardoor ook de vereeniging tijdig kan plaats hebben. Dit moet minstens gebeuren in 't laatst van Juni. Men moet niet vergeten, dat het 3 weken duurt eer boven al het broed is uitgeloopen.

Wil men na 't separeeren de koningin boven een groot broednest laten maken en zooveel mogelijk profijt van haar trekken, zoo kan men vereenigen in begin Augustus, dus kort voor de reis naar de heide. Men krijgt dan een heidevolk dat 'žreusachtig" is. Bij matig gewin geeft het nog een mooien oogst, als de ronde korven den imker teleurstellen. Bij sterk gewin kijken de strookorfimkers hun oogen uit en beginnen dan de kasten en de nieuwere methoden te waardeeren.

In enkele volgende artikels hopen we deze methode verder te beschrijven en te behandelen.
B. het separeeren met een voorzwerm beneden den separator.
C. met een kunstzwerm boven.
D. met een kunstzwerm beneden.
E. met een voorzwerm beneden en een nazwerm boven.
F. het separeeren van wintervolken.

T.C. HOOTSEN.

[Henk Klok]

Ik heb het onderwerp verplaatst naar bedrijfsmethoden.
groet,
Henk

[DaanL]

Albert,

dank voor je uitgebreide verhaal, het was interessant om te lezen. Toch is het misschien een idee om in de toekomst uit te proberen.
Op de vergadering van onze vereniging wordt over 4 weken door Cees de Bondt een lezing gehouden over dit onderwerp. Op deze manier ben ik alvast een beetje "opgewarmd" Nogmaals dank.

Zijn er andere mensen die ook werkelijk ervaring hebben met deze methode? Ik ben benieuwd.

Met vriendelijke groet,

Daan Ludwig
(Hoenderloo)

p.s. Henk, dank voor het verplaatsen, hier hoort het beter thuis.